Yazılar

Engelli Çocuğa Sahip Ailelerin Hakları Nelerdir?

Engelli çocuğu olan ebeveynler toplumsal hayatta birçok zorlukla
karşılaşmaktadır. Bu zorlukları en aza indirmek için sahip olunan hakların
bilinmesi gereklidir. Peki bu haklar nelerdir ve hangi durumlarda
geçerlidir?

Kamudan özel sektöre, engelli yakını hakları nelerdir?

Kamuda, özel sektörde ya da serbest çalışan engelli yakınının, devlet
tarafından sağlanan çeşitli hakları bulunmaktadır. Bu haklar, gelir vergisi
indirimi, evde bakım maaşı, nöbet muafiyeti ve izin hakkı, çalışan anneler
için erken emeklilik hakkı ve diğer izinleri kapsamaktadır. Detaylı olarak
bu haklara ve hangi durumlarda geçerli olduklarına dair bilgileri aşağıda
bulabilirsiniz.

Engelli yakını olanlar için evde bakım maaşı

Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından engelli yakını
olanlara evde bakım maaşı sağlanmaktadır. 18 yaş altı engelli bireyler için
en az %50 engelli oranında olma ve sağlık raporunda “ağır engelli”
ibaresinin “evet” olarak işaretlenmiş olması zorunluluğu vardır. Ayrıca
bakım maaşı ebeveyne, aylık net tutarın asgari ücretin 2/3 oranının altında
olması durumunda sağlanmaktadır.

Gelir vergisi indirimi

Gelir vergisi indirimi, ücretli ya da serbest çalışan engelli bireyler veya
bakıma muhtaç engelli yakını bulunanlar için gelir vergisinde uygulanan
indirimdir. Gelir vergisi Kanununa göre; çalışma gücünün asgari %80’ini
kaybetmiş olanlar birinci derece engelli, asgari %60’ını kaybetmiş olanlar
ikinci derece engelli ve asgari %40’ını kaybetmiş olanlar ise üçüncü derece
engelli sayılmaktadır. Bu engel oranlarına göre uygulanan indirim
değişiklik göstermektedir.

Ayrıca gelir vergisi indirimden yararlanma, ebeveynin çalışma durumuna göre
farklılık göstermektedir. Bu haktan yararlanmak için ebeveynin; kamu, özel
sektör ya da serbest çalışan olması gerekir. Eğer engellilik durumunda bir
değişiklik olursa vergi dairesine bildirilmesi gereklidir. Rapor
değişikliği durumunda, örneğin süreli raporun değişimi olduğunda bunun da
bildirilmesi gereklidir.

Ebeveyn emekli ve çalışmıyor ise bu haktan yararlanamaz. Eğer emekli ama
serbest çalışan ise bu indirimden yararlanabilir.

Nöbet muafiyeti ve izin hakkı

Ebeveyn kamu kuruluşunda çalışan bir memur ise fazla mesai ve nöbet tutma
gibi görevlerden muaf tutulur. 20 Mart 2014 tarihinde, Genelkurmay Sağlık
Komutanlığı tarafından “özel eğitime giden engelli çocuğu olanlara ve
bakıma muhtaç yakını olanlara günlük izinlerinde kolaylık sağlanacağına
dair” bir emir verilmiştir. Bu nedenle, özel bakım gereken bir yakını
olanlar için günlük izinde esneklik tanınır. Ayrıca Haziran 2013’te, Türk
Silahlı Kuvvetlerinde muvazzaf asker ve sivil memur olarak görev yapan ve
bakıma muhtaç engelli çocuğa sahip olan ebeveynlere; İç Hizmet Yönetmeliği
tarafından nöbetten muaf olma hakkı verilmiştir.

Engelli çocuğu olan çalışan anneler için erken emeklilik hakkı

Engelli çocuğu olan ve Bağ-Kur, SSK, Emekli sandığı, Tarım İşçileri ve
İsteğe Bağlı Sigortalı olan anneler, erken emeklilik hakkından
yararlanabilir. Bu anneler, “başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede
malul çocuğu bulunan anneler” olarak geçmektedir. Ayrıca evlatlık alınmış
engelli bir çocuk için de bu hak geçerli sayılmaktadır. Fakat erken
emeklilik hakkı, engelli çocuğu bulunan babalara verilmemiştir.

Raporunda “ağır engelli” ibaresi bulunması ve bakıma muhtaç olması
durumunda bu hak anneye tanınır. Eğer birden fazla bakıma muhtaç çocuğu
varsa bu durumda SGK tarafından inceleme yapılır. Bu incelemenin asıl
nedeni eğer çocuklardan birisinin bakıma muhtaç olma durumu son bulursa
diğer çocuk için bu hakkın devam etmesidir. Sonuç olarak erken emeklilik
hakkı sadece bir çocuk üzerinden uygulanır.

Engelli hakları rehberine göre, bu hak için çocuğun doğum tarihi ve ağır
engelli hale geldiği tarih göz önüne alınır. Eğer boşanma varsa çocuğun
velayetinin annede olduğu zaman dikkat alınarak hesaplama yapılır. 1 Ekim
2008 tarihinden sonrası için geçerli olan çalışma süresi içinde, annenin
çalıştığı sürenin dörtte biri kadarı üzerine eklenir. Örneğin 1 çalışma
günü 1,25 gün olarak hesaplanır. Bu süre, annenin normal emeklilik
süresinden düşülür.

Senelik izin hakkı

Senelik izin kullanma hakkıyla ilgili Genel Kurmay Başkanlığı tarafından
Nisan 2010’da açıklama yapılmıştır. “Engelli Yakını olan personel” ile
ilgili emirde, amirlerin inisiyatifi alınarak yıllık izin ve mazeret
izinlerinin bölünebilmesi ya da istenen tarihlerde kullanılması durumunda
yardımcı olunabileceği bildirilmiştir.

Mazeret izni

Kamu ve özel sektörde geçerli olan mazeret izni, hastaneden veya aile
hekimliklerinden alınan rapor varlığında kullanılabilir. Hastalık raporu
göz önüne alındığında, en az %70 oranında engelli olduğu ya da sürekli bir
hastalığa sahip olan engelli bireyin hastalandığı durumda, ebeveynlerden
biri tarafından bir sene içinde on güne kadar mazeret izni kullanılabilir.
Bu on günlük izin, toplu olarak ya da ayrı ayrı zamanlarda alınabilir. Eğer
engelli birey evli ve eşi de en az %70 oranında engelli ise bu izin
ebeveynler tarafından kullanılabilir. Bahsedilen hak, sözleşmeli ya da
geçici personel için de geçerlidir.

Refakat izni

Memurun refakat iznini kullanması; engelli bireyin bakıma muhtaç olması
veya refakat edilmediği durumda hayati tehlike oluşabileceği veya uzun
süreli tedavi gördüğü bir hastalığın olması durumlarında mümkün olacaktır.
Aylık ve özlük haklarından ayrı olarak 3 aylık refakat izni verileceği ve
bu sürenin iki katına çıkarılabileceği de bildirilmişti.

Ancak sağlık kurulu raporunda, bu durumlarla ilgili “bir kişinin sürekli
bakıma muhtaçtır” ve “hayati öneme haizdir” gibi ibareler içermesi
gereklidir. Bu ibareleri içeren raporda, sağlık kurulu kararı çıktığı
günden sonra refakat izni başlamış olur. Bu hak için yalnızca engelli
raporunun varlığı yeterli değildir, raporun doktor tarafından refakat
iznine özel verilmesi gereklidir.

Tayin hakkı

Devlet Memurları Kanunu ek madde 39 ve madde 72 içeriğinde, tayin ve
çeşitli yer değiştirme talepleri için uygun boş bir kadro olması durumunda,
atamanın yapılabileceği belirtilmiştir. Ayrıca Jandarma Genel Komutanlığı
Atama Yönergesinde de bakıma muhtaç olan ve engellilik oranı %90 ve üzeri
olması durumunda, dilekçe ile uygun kadro bulunması durumda atama
yapılacağı belirtilmiştir.

Bu yazı Ece Şermet tarafından hazırlanmıştır.

Kullanılan kaynaklar

T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. “Evde bakım yardımı”
Erişim tarihi: 22.07.2020.
https://ailevecalisma.gov.tr/tr-tr/sss/sosyal-yardimlar-genel-mudurlugu/evde-bakim-yardimi/

Engelli Çocuğu Olan Çalışanların Hakları. Erişim tarihi: 27.07.2020
http://www.sahimsen.org/engelli-cocugu-olan-calisanlarin-haklari-icerik-218

TOFD. “Engelli Ebeveyn Hakları” Erişim tarihi: 20.03.2020.
https://www.tofd.org.tr/engelli-ebeveyn-haklari