Bebek İşaret Dili ve Dil Gelişimi Arasındaki İlişki Nasıldır?

 

Bebeğinizin ilk 3 yılını gerçekten değerli bir öğrenme ve duyusal keşif zamanı haline getirmek mümkündür. Özellikle işaret dili, konuşma dönemi öncesinde bebeğinizle iletişime geçmenin en basit ve doğal yolu olarak görülmektedir ve aslında iletişimin başlangıcıdır.

 

Dil, insanın dünyadaki yerini ve değerini belirleyen olgudur. Konuşma yeteneği, yani dil, insanın en önemli niteliklerinin başında gelir. Dil gelişimi doğumdan itibaren hızla başlayan bu koordineli gelişim ve öğrenme sürecinin önemli bir parçasıdır. Dil, düşünme ile birlikte, bellek, muhakeme, problem çözme ve planlama gibi bilişsel süreçleri de içermektedir. Aynı zamanda, özellikle bebeklerin, çocukların sosyal yaşamlarının gelişimi için kaçınılmazdır. Tüm bebekler dili öğrenmeye öncelikle kullanılan dildeki sesleri öğrenmekle başlarlar. Dil gelişimi ile beyinin gelişmesi ile yakından ilişkili olup en geç 3 yaş dolaylarında belirgin dil kazanımı beklenir (Karacan, 2000 ).

Ä°ÅŸaret dili nedir?

İşaret dili, iletişim kurmak amacı ile işitme engelli bireylerin kendi aralarında el hareketlerini ve yüz mimiklerini ve bir bütün olarak vücut dilini kullanarak oluşturdukları görsel, sesiz bir dildir (Kelepir ve Göksel, 2006). İşaret Dili sözcük, deyim ve düşüncelerin el, yüz ve beden hareketleriyle karşılığının ifade edildiği bir iletişim yöntemidir ve ayrıca yazılı olarak kullandığımız sembollerin, yani harf şekillerinin parmaklar aracılığıyla gösterilmesidir (Parlak, 2011). Bunun yanı sıra, el ve kol hareketleri ve mimik, yani yüz ifadesi ve beden hareketleri de bu dilin bir parçasıdır (Türk İşaret Dili Sözlüğü, 2015).

Bebek iÅŸaret dili nedir?

İnsanlar arasında en çok temeli duyma ve konuşma olan sözlü iletişim kullanılmaktadır ancak özellikle engelli bireyler arasında ya da anne bebek ilişkisinin gelişim aşamasında bu işaret dilinin kullanılması sağlam bir ilişki kurulmasına yardımcı olmaktadır. Bebek işaret dili, konuşma dönemi öncesinde bebekle iletişime geçmenin basit ve doğal bir yoludur. Her bebek, bazı ihtiyaç ve isteklerini kendince anlatmak, tepki vermek ister, ağlayarak, rastgele sesler çıkararak ya da semboller ve jestler yaparak yakınındakilerle iletişim kurmak ister. Kendini işaretlerle ifade edebilen, işaret dilini öğrenen bebekler, yaşıtlarına göre daha erken konuşmaya başlayabilir; hareketlerini kontrol etmeyi öğrenebilir.

Bebeklerin vücut hareketleri, gülümsemeleri, jestleri ve sesleri de bize neye ihtiyaç duydukları yönünde ipuçları verir. Gelişimsel açıdan biyolojik, nörolojik, psikososyal, psikoseksüel ve bilişsel gelişim bir arada ve birbirini yakından etkileyerek oluşur. Dil gelişimi doğumdan itibaren hızla başlayan bu koordineli gelişim ve öğrenme sürecinde önemlidir (Karacan, 2000).Bebek işaret dili bebeklerin dil kazanımı öncesinde bebekle iletişim kurmanın doğal ve basit bir yoludur. Bebekler dil gelişimi için doğuştan itibaren duymaya karşı daha duyarlıdır ve sesleri takip ederler ve ilk başlarda seslere tepki verirler. Bebek işaret dili, konuşma dönemi öncesinde bebeğinle iletişime geçmenin basit ve doğal bir yoludur. Bebeklerin kendilerini ifade edebilmesinin bir yolu olarak görülen bebek işaret dili öğretimine 6 aylıkken başlanabilmektedir. Bebeklerin kendilerini işaret dili ile 8 aylıkken net bir şekilde ifade etmeye başlayabilmektedirler (Dağabakan ve Dağabakan, 2007)

Bebek işaret dilinin faydaları nelerdir?

• Bebek iÅŸaret dilinin en öncelikli faydası ona bakım veren kiÅŸi ya da annesi ile saÄŸlıklı, olumlu iliÅŸki kurmayı kolaylaÅŸtırmasıdır.
• Bebek iÅŸaret dili, dil geliÅŸiminin bir uzantısı olarak kabul edilebilir. Kendini iÅŸaretlerle ifade edebilen bebekler, anne ve babalarıyla daha iyi iletiÅŸim kurabilmektedir. Yaşıtlarına oranla daha erken konuÅŸmaya baÅŸlayabilir, uzun cümleler kurabilir ve hareketlerini kontrol etmeyi öğrenebildiÄŸi gibi kelime haznesini de önemli bir oranda geliÅŸtirme olanağı bulur(Karacan, 2000). Uzmanlara göre, bebek iÅŸaret dili konuÅŸmanın yerini alabilecek eksiksiz bir iÅŸaret dilinden ziyade bebekleri elleriyle iletiÅŸim kurmaya teÅŸvik eden bir sistemdir (PiÅŸtav-AkmeÅŸe, 2016).
• Bebek ve çocuklarda iÅŸaret dilini kullanmak kendini ifade etmeyi ve sosyal geliÅŸimi baÅŸlatırken aynı zamanda da küçük motor becerilerini de geliÅŸtirmektedir çünkü iÅŸaret dili, el becerisini gerekli kılmaktadır. Küçük kasların güçlenmesi, koordinasyon eksikliÄŸinin giderilmesi açısından faydalıdır, el-göz koordinasyonu kazanmaları üzerinde olumlu etkileri olmaktadır.
• Ä°nsanlar iletiÅŸim kurarken beden dillerini kullanmaya yatkın olduklarından iÅŸaret dili, aynı zamanda kelime haznesini de geliÅŸtirmekte. Bir kelimeyi hem duyarsınız, hem görürsünüz. Bu da beyin üzerinde daha büyük bir etki bırakır. Ä°letiÅŸim becerileri açısından da önemli katkıları olduÄŸu kesin. ÖrneÄŸin, otizmli kiÅŸilerin de iÅŸaret dili gibi araçlar kullanarak daha kolay iletiÅŸim kurdukları gözlemlenmiÅŸtir (Belgin, ve Yücel, 2011).
• Sosyal-duygusal geliÅŸim, kiÅŸinin kendini ifade edebilmesi, duygularını kontrol edebilmesi, kendisiyle ve çevresiyle barışık ve uyum içinde olabilmesidir. BiliÅŸ ve beceriler duygunun yorumlanmasında kaçınılmazdır. Sosyal ve duygusal yeterlilik yaÅŸam boyu geliÅŸmektedir. Duygusal geliÅŸim sosyal geliÅŸimin temelini oluÅŸturmaktadır. Duygusal geliÅŸim biyolojik temelli olmakla birlikte, olgunlaÅŸma ve öğrenme sonucu oluÅŸmaktadır. Öğrenme için ise sosyal etkileÅŸim ÅŸarttır. Bu baÄŸlamda duygusal geliÅŸim, sosyal geliÅŸimin temelini oluÅŸturmakla birlikte, duygusal ve sosyal geliÅŸim birbiriyle etkileÅŸim içinde olan iki geliÅŸim alanıdır. Bedensel ve biliÅŸsel geliÅŸime paralel olarak biçimlenen duygusal yapı, zaman içinde duygusal dengeyi oluÅŸturacak ÅŸekilde olgunlaşır. ÇocuÄŸun duygusal dengesinin geliÅŸmesi, benlik kavramını da önemli ölçüde etkiler bu açıdan bakıldığında geliÅŸimin bir bütün olduÄŸu ve bu geliÅŸimsel basamakların ilk bebeklik yıllarında temel yapı taÅŸlarının oluÅŸtuÄŸu unutulmamalıdır (Tatar, 2009).
• Bunlar dışında, altını deÄŸiÅŸtirme, huysuzluk, endiÅŸe, öfke, süt isteme veya kitap okuma gibi beklentilerini anlayabilmek için bebek iÅŸaret dili onun hakkında yakınlarına bilgi vericidir. Duygularını ve isteklerini belirtebildiÄŸi ve anlatabildiÄŸi zaman tüm bebekler daha rahat ve daha az huzursuz olur çünkü Duygularını hareketlerle gösterebildiÄŸi için büyüklerinin kendisinden beklentileri karşısında hareketlerini kontrol edebilir. Bu sayede konuÅŸmaya, kendini ifade etmeye ve iletiÅŸim kurmaya daha hızlı baÅŸlar.

 

Bebek işaret diline başlamadan önce bilinmesi gerekenler nelerdir?

Bebeklik ve erken çocukluk yılları bireyin tüm yaşam becerilerinin temellerinin atıldığı çok önemli bir dönemdir. Çocukların yaşamın ilk yıllarında kazandığı öğrenme alışkanlıkları, bilgi ve beceriler yaşamın ileriki yıllarına aktarılmaktadır. Bu nedenle yaşamın ilk yıllarından itibaren onların bilinçli ve doğru bir şekilde desteklenmesi ve yönlendirilmesi gerekmektedir Her bebeğin ve çocuğun gelişimin farklı olacağı unutulmamalı ve öncelikle onu anlamaya çalışmak çok önemlidir. Çocuğun verdiği mesajlar sayesinde kurulan bağ sayesinde çocuk güvenli bağlanmayı öğrenecektir ancak bu süreçte çocuk gelişimi ve gelişim özellikleri hakkında kritik yaş dönemleri hakkında bilgi sahibi olmak da çok önemlidir (Tatar, 2009).

Her bireyde gelişim ortak bazı ilkelere göre oluşur. Bu ilkeler aşağıdaki gibi sıralanabilir.

• 0 – 3 yaÅŸ grubu içinde, çocuÄŸun temel güven, sevgi ve kabul görme güdülerinin doyurulması, ileri yaÅŸlarda özerk ve bağımsız bir bireyselleÅŸme yetkinliÄŸine ulaÅŸmasına neden olur. Dolayısıyla bu dönemde özerkleÅŸme ve bireyselleÅŸme çabalarının yetiÅŸkinlerce engellenmesi, bireyin sosyal geliÅŸimini olumsuz yönde etkiler. Bu nedenle çocukların geliÅŸimi süresince bazı benzer özelliklerin yanı sıra, kalıtsal mirasların ve etkileÅŸimin örüntülerinin farklılığı nedeniyle bazı ayrılıklar göstermeleri de doÄŸaldır.
• GeliÅŸim, kalıtım ve çevrenin etkileÅŸimi sonucunda oluÅŸur. Kalıtımla anne ve babadan çocuÄŸa bazı yetenek ve özellikler geçer. Bu yetenek ve özellikler çevre etkileri ile yeterliliklere dönüşür.
• GeliÅŸim yaÅŸam boyu sürer. GeliÅŸim belli aÅŸamalara bölünmüş ve her biri, önceki aÅŸamaların birikimlerine dayalı olarak oluÅŸan bir süreç içinde gerçekleÅŸir. ÖrneÄŸin çocuÄŸun zihinsel geliÅŸimi, dil geliÅŸimi hem etkilemekte hem de ondan etkilenmektedir. Aynı ÅŸekilde çocuÄŸun sosyal geliÅŸimi, zihinsel ve ahlaki geliÅŸimin hem nedeni, hem de sonucu olmaktadır. Yani tüm geliÅŸim alanları, iç içe geçmiÅŸ bir etkileÅŸim örüntüsüdür (Erden ve Akman, 2003).

 

Bebek işaret dili nasıl uygulanır?

Bütün bebekler işaret dili kullanabilir mi?

Bebek işaret dilinde tutarlı olmak ve sabırlı olmak çok önemlidir. Bebek işaret dilini kullanmada başarılı olmasını ancak işaretleri sık sık tekrarlayarak sağlayabilir, bunu da yine ona bakım veren annesinden ya da onun yakınındaki kişilerden öğrenecek, model alacak ve tepki verecektir. Bu nedenle onunla göz göze temas kurmak, parmak işaretleri, el, kol işaretleri, mimikler yapmak sizi taklit etmesini sağlayacak ve kendini de ifade etmek amacıyla kullanabilecektir. Bebeklerle doğumun ilk günlerinden itibaren konuşmak, mimik ve jestlerle ona duygularla ilgili ipuçları vermek faydalı olacaktır. İşaret dilini kullanmak sessiz kalmak demek değildir. Kelimenin işaretini yaparken aynı zamanda bebeğe bu kelimeyi söylemek ve onunla konuşmak bu işareti öğrenmesini sağlayacaktır. Amaç, ilişkinizi geliştirmek ve bebeğinin gerilimini azaltmak olmalıdır, kusursuz olmak gerekmemektedir çünkü her işareti anlamayabilir, taklit edemeyebilir bu onun daha sonra öğrenemeyeceği anlamına gelmez. İşaretleri her fırsatta kullanmak öğrenmesini hızlandırır. Bebek işaret dilini öğrenmek için çeşitli kitaplar, videolar ve internette pek çok kaynak bulunmaktadır. Özellikle kitap okurken jest mimik ve el hareketleri ile okumak çok faydalı olacaktır.

Tüm bebekler bebek işaret dilini öğrenmeli midir?

Tüm bebeklerin bebek işaret dilini öğrenmesi, uygulaması çok önemlidir, özellikle konuşma güçlüğü yaşadığını düşündüğünüz, konuşma gecikmesi olan çocuklarda işaret dilini öğrenmek onları biraz daha rahatlatacaktır. Agresif olan, dikkati dağınık olan, sağır dilsiz çocuklarda, otizm belirtileri gösteren ya da down sendromlu olduğu düşünülen çocuklarda bu işaret dilini öğretmek çok daha faydalı olacaktır.

 

KAYNAKÇA

Belgin, E. ve Yücel, E. (2011). İşitme engelli çocuklar ve eğitimleri. N. Baykoç (Ed.), Özel Gereksinimli Çocuklar ve Özel Eğitim içinde (ss.191-213). Ankara: Eğiten Kitap.

Dağabakan Öztürk Fatma ve Davut Dağabakan (2007), Dil ve Çocukta Dil Gelişim Kuramları Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi, Alman Dili Eğitimi Anabilim Dalı, İstanbul, Türkiye.

Karacan, Elvan. (2000) Bebeklerde ve Çocuklarda Dil Gelişimi. Klinik Psikiyatri 2000;3:263-268 Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, Ankara

Kelepir, M. ve Göksel (2016), A., Türk İşaret Dili’nde aktarılmış anlatımın özellikleri, Ellerle konuşmak: Türk İşaret Dili araştırmaları 1. Baskı, Engin Arık, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 347, 350, 353, 354

MEB (Milli Eğitim Bakanlığı - Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü), Türk İşaret Dili Sözlüğü, http://orgm.meb.gov.tr/alt_sayfalar/duyurular/1.pdf (2015).

Münire Erden, Yasemin Akman; Eğitim Psikolojisi. S.34. 18 Ayten Ulusoy (Ed.), Gelişim ve Öğrenme, Anı Yay., Ankara 2003, s.4. 19 Ulusoy, Gelişim ve Öğrenme

Parlak, S. (2011). Türkiye’deki işitme engelliği ve işletmelerdeki danışmanlık hizmetleri üzerine bir pilot çalışma. Bursa: Ekin Basın Yayın Dağıtım.

Piştav-Akmeşe, P. ve Kirazlı, G. (Nisan, 2016a). Evaluation of receptive and expressive vocabulary development of the children with cochlear implants. 15. Akdeniz Ülkeleri Otoloji Odyoloji Derneği Toplantısı’nda sunulmuş bildiri. Kapadokya, Türkiye.

Tatar, F. Asiye. (2009). T.C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bölümleri Anabilim Dalı Okul Öncesi Eğitiminde (5-6 yaş) Hoşgörü Eğitimi Yüksek Lisans Tezi.