Çocuklarda Empati Geliştirmek

Parkta oynayan iki küçük çocuk; koşuyor, gülüyor ve eğleniyorlar. İçlerinden biri düşüp elini yaralıyor ve ağlamaya başlıyor, diğer çocuğun da üzgün bir şekilde gelip arkadaşına sarılması elini okşaması hepimizin hoşuna gidiyor. Bir çocuğun, kenarda durgun bir şekilde bekleyen diğer bir çocuk ile oyuncaklarını paylaşması da öyle. Çünkü çoğu yetişkin şefkat ve anlayışın, başkalarının duygularına değer vermenin önemini, daha iyi ve huzurlu bir toplum için değerli olduğunu biliyor ve çocuklarda, özellikle kendi çocuklarında bu anlayış ve şefkatin tohumlarını görmek mutluluk veriyor. Peki nedir bu anlayış ve şefkatin kaynağı? Empati!

Empati en basit anlamı ile başkalarının içinde bulunduğu durumu ve duygularını anlayabilmek, kendini o kişinin yerine koyabilmek olarak açıklanabilir. Karşımızdaki insanın duygularını hissedebilme yeteneğidir. Sokakta gördüğümüz evsiz bir insan için üzülmemiz, hastanede diğer hastaları gördüğümüzde hissettiklerimiz veya çok sevdiğimiz birinin mutluluğu ile mutlu olabilmemiz empati yeteneğimiz sayesindedir. Empati yapabilmek, insanı yardım etmeye, başkası için bir şeyler yapmaya ve belki de daha iyi bir insan olmaya teşvik eder.

Empati yeteneği insanın kendi çıkarını bir kenara bırakıp, yalnızca karşısındaki insanın zor durumunu ve neler yaşadığını anlayıp ona yardım etmek için harekete geçmesini sağlar. Prososyal davranışı tetikler. Empati, sağlıklı sosyal ilişkiler kurabilmek için önemli bir anahtardır. Empati hem benlik algısının gelişmiş olmasını hem de bundan daha fazlasını; başkalarının da duyguları olduğunu anlamayı, başkalarının kendinden farklı düşünüp hissedebileceğini anlayabilme yeteneğini, gerektirir.

Empati Nedir?

Empati her bireyin çocukluğundan yetişkinliğine kadar, hayatı boyunca ihtiyacı olan bir beceridir. Başkalarının duygularını anlamak, davranışlarını anlamlandırmak, kendi davranışlarının başkalarını nasıl etkileyeceğini düşünebilmek empati ile mümkündür. Bu beceriye sahip çocuk, daha güvende hissettiği, güçlü ilişkiler kurar, başkalarına anlayışla yaklaşabilir, insanları oldukları gibi kabul eder ve içinde bulunduğu gruba uyum sağlar. Empati doğuştan gelen bir yetenek değil, öğrenilmesi ve öğretilmesi gereken bir yetenektir.

Çocuğa Empati Kurmayı Öğretmek

Çocuğun empati yeteneğini geliştirmek için anne-babalara düşen nedir?

Öncelikle unutulmamalıdır ki çocuğun örnek aldığı birincil bireyler anne-babasıdır. Çocuğunuza herhangi bir şey öğretirken yalnızca çocuğunuzla konuşmak, yapması gereken şeyi veya doğru davranışı açıklayıp bunu yapmasını beklemek gerçekçi bir beklenti değildir. Çocuğunuzdan beklediğiniz davranışları kendinizin de sergilemesi gerekir ki, çocuğunuz bu davranışları sizden görerek taklit etsin ve öğrensin.

Empati için de aynı prensip geçerlidir. Çocuk başkalarını anlayan, diğer insanların duygularını önemseyen, başkalarına yardım eden anne-babasını gördükçe aynı şeyleri kendisi de yapmaya başlayacaktır. Duygulardan bahsetmek de bir diğer önemli adımdır. Çocuğunuzla kendi duygularınız, onun duyguları ve etrafınızdaki insanların duyguları hakkında konuşun. Çocuğunuz bir arkadaşına veya kardeşine vurduğunda ona “Sen kardeşine vurduğunda sence nasıl hissetti? Sen onun yerinde olsaydın neler hissederdin?” diye sorun. Çok uzun süre olmasa da bu konu hakkında düşünmesini sağlayın, onu yönlendirin. Başkalarının duyguları ile ilgili bu tarz soruları çeşitlendirin ve duyguları isimlendirin. “İstediğin şeyi yapamadığın için kızgınsın, seni anlıyorum”, “Arkadaşın oyuncağı kaybolduğu için üzgün.” gibi cümleler ile çocuğunuzun duyguları, duyguların ifade ediliş biçimlerini ve nedenlerini anlamasına yardımcı olun. Sembolik oyunlar oynamak, evcilik gibi farklı roller alınan oyunlar oynamak da çocuğun olaylara başkası gözünden bakmayı öğrenmesine yardımcı olur. Günlük işlerde size yardım etmesi için ona küçük sorumluluklar vermek de başkalarına yardım etmeyi ve bundan keyif olmayı öğretecektir.

Tüm bunların yanında günlük hayatta gösterdiği anlayış, şefkat ve başkalarına destek olma davranışlarını takdir edin ve yüreklendirin, duygularını ifade ettiğinde onunla ilgilenin ve onu anladığınızı ve yanında olduğunuzu gösterin. Böylece kendi duyguları ve hissettikleri önemsenen çocuk başkalarının duygularına ve hissettiklerine karşı duyarlı olacaktır.

Empati çocuğun doğuştan sahip olduğu ve zamanla geliştirdiği bir yetenek değildir.

Uzman Pedagog Güzide Soyak’ın “ Çocukların İlişki Kurma Beceresi ” yazısını da okumanızı tavsiye ederiz.

Çocuk Empati Kurmayı Nasıl Öğrenir?

Çocuk empatiyi sonradan, ailesinden, anne-babasından ve sosyalleşerek öğrenir. Anne-baba, empati yeteneği yüksek ve duyarlı çocuklar yetiştirmek için önce kendilerinin örnek olması gerektiğini unutmamalıdır. Kendi duyguları önemsenen ve duyguları anlamlandırmayı öğrenen çocuk etrafındaki insanların duygularına daha duyarlı ve kendini onların yerine koyma konusunda daha yetenekli olacaktır.