Çocuk Eğitiminde Ödül-Ceza Yöntemi

Modern anne-babaların yaygın biçimde benimsediği görüşleri arasında çocuklara ceza ve ödül uygulamalarına karşı olmak (düzenli uyku ve yemek saati olmasına, ya da çocuklara hastalıklardan korunma amaçlı aşı yapılmasına da…) bir tür “plaza tarzı devrimci duruş” olarak kendini diğerlerinden ayırır. Çocukların robotsu biçimde yetiştirilmesine yol açacağı endişesi ile ortaya çıktığını varsaydığım bu yaklaşımın en uç şekli hayatta yaptıklarımızın somut bir sonucu olmaması ve başkasıyla uyum sağlama zorunluluğumuz olmadığı gibi bir yere varır.

Çocuk yaştaki beyin yapısında somut ödül olmasa da “iyi” davranmamızı sağlayan empati sistemleri bir yandan gelişmekteyken, ödülle pekişen ve cezayla pasifleşen davranışlarımızı kendi özgür irademizle düzenleyip denetlemek için yaş olarak pek de hazır sayılmayız.

Neden bazı anne-babalar cezaya karşıdır?

“Ne yaparsan mübah, yeter ki iste!” sloganının egemen olduğu bir dünyaya gelen çocuklar, tam da doğruyu yanlışı eylemlerinin sonuçlarına bakarak öğrendikleri bir yaş döneminde, ödül ve cezaya karşı olan anne-babalarının gözünde ya da okullarında kendi canlarının istediğini yapma’nın (“çünkü BEN öyle istiyorum”) makbul ve muteber olduğunu görürler: “Oyuncağımı pencereden mi attım, elbet yenisini alacaklar”dır. “Kardeşime çelme takıp düşüşünü mü seyrettim, olur böyle şeyler”dir.

Aman durumu patolojikleştirmeyelim derken, başkalarına zarar vermeyi normalleştirip “eh, öteki de yapmıştır bir şeyler” diyerek açıklama kültürünün kaynağındaki “sahte özgürlükçü”lüğe (“hayattaki eylemlerimin sorumluluğu bana ait değildir”) rıza göstermek zor. Bu “bırakınız yapsınlar-laissez faire” özgürlükçülüğünün başkalarının ihtiyaçlarını umursamayan, kendisinin ihtiyaç ve istekleri dışına çıkamayan bireyler yetiştirmeye gittiğini göremeyen 90lar anne-babalarının (ve o dönemde oluşmuş özel okul kültürünün) çoğu şimdiki duruma hayıflanmaktalar. Eylemlerimizle yol açtığımız sonuçları görmenin öğreticiliğini hatırlayarak yapılabilecek şeyler yine de var.

Ceza ve ödülde dikkat edilmesi gerekenler

Ancak ceza ve ödülün keyfi biçimde ve çocuğun gelişimini gözetmeksizin verilişi yaşamdaki karar ve adımlarımızın doğal sonuçlarını görmemize ve (bir çocuk olarak) kendimize çekidüzen vermemize yaramaz. Üstüne üstlük, ailenin, okulun ya da devletin hayatımız üzerinde kendi “rahat” ına göre yaptığı düzenlemelere uymamanın mümkün olmadığını görür, bu “cezasız suçlar ve “suçsuz cezalar” dünyasının üyesi, olmayan başarılar için ödüller, işlenmemiş suçlar için cezalara dayalı bir düzenin dişlisi oluruz.

Kaynakça:

http://www.yankiyazgan.com/dehb-onlenebilir-mi/

ÇocukluDünya Editörünün mesajı: Bu konu hakkında farklı uzman görüşlerine de yer vermek istedik. Uzmanların büyük çoğunluğu ödül sonuç sistemini desteklemektedir. Fakat, önemle belirtilen nokta bu sistemi uygularken dikkatli ve özenli olunması gerektiğidir. Yaşa uygun, dengeli ve doğru ödüller ve karşılaşacağı sonuçlar ile çocuğunuzun gelişimine katkı sağlayabilirsiniz.

Sonuçlar, çocuğun canını fiziksel olarak yakmayacak, büyük travmalar yaratmayacak şeyler olmalıdır. Çocuğun karşılaşacağı sonuçların amacı çocuğunuz yanlış bir şey yaptığında bunun sonuçları olabileceğini anlaması içindir ve tutarlı olmalıdır. Böylece çocuk yaptığı şeylerin sonucu olduğunu kavrayacak ve karar verirken sonuçlarıyla başa çıkmayı öğrenecektir.

Ödüller ise çocuğun yaşına ve bireysel zevklerine uygun olmalıdır. Tercihen maddi ödüllerden ziyade aktiviteler daha uygun görülmektedir. Kitap okumak, parka gitmek, film izlemek gibi. Yalnızca dikkat edilmesi gereken nokta ödülleri doğru zamanda ve doğru ölçüde vermektir. Aksi takdirde çocuk ödülü amaca dönüştürecek ve hilekar tavırlar sergileyecektir.