Çocuğumuzun Konuşma Gelişimi

Konuşma genellikle çocuğun gelişim sürecinde kendiliğinden olagelen doğal bir beceri olarak düşünülür. Gerçekten de çocuk, başlangıçta ağlar, bazı sesler çıkarır, heceler, sonra sözcükler söylemeye başlar, bunu cümleler izler ve sonunda akıcı bir konuşmaya varılır. Ancak konuşma gelişimi her çocuk için bu kadar düz bir yol izlemeyebilir.

Bazı çocuklar daha hızlı, bazıları daha yavaş gelişebilir, bazıları birtakım desteklere ihtiyaç duyabilir. Aynı yaş grubunda da olsalar her çocuğun bireysel gelişimi farklı olacaktır. Bazı çocuklar ilk sözcüklerini söylemekte, bazıları cümle kurmakta gecikebilir. Kimi sadece hareketlerle, mimiklerle iletişim kurmayı yeğler, kimi konuşur ama konuşulanları ana baba bile anlamakta güçlük çeker. Bu örnekler çoğaltılabilir ve her zaman yeni bir örnekle karşılaşabiliriz.

Van Riper’a göre çocuğun artikülasyonu (anadilin seslerini çıkartma ve birbirine doğru olarak ekleme), sözcük dağarcığı, cümle yapısı ve konuşma verimi sık sık dinleyenlerin anlayamayacağı kadar normalden ayrıldığında buna gecikmiş konuşma denebilir. Böyle bir çocuk iletişim yeteneğini, başkalarını kontrol etmeyi ya da başkalarının anlayabileceği bir konuşmayla duygularını dışa vurma becerisini elde edememiştir. Gecikmiş konuşma gelişimsel bir başarısızlık olarak ele alındığında onun ne zaman başladığını belirlemek güçtür. Ancak çocuk otuzuncu ayında anlaşılabilir birkaç küçük cümlecik söylemiyorsa bu dikkat çekicidir.

Konuşma Gecikmesi

Shriberg ve Saxman dört tip gecikmiş konuşmadan söz ederler:
(1) Çocukta herhangi bir sözel dil gelişmez.
(2) Çocuğun konuşması kalite açısından normal dilden farklıdır.
(3) Çocuğun dili, gelişimin normal görüntülerini izler ancak gecikmiştir.
(4) Çocuğun dil gelişimi kesintiye uğramıştır.

Dil, Konuşma ve Dinlemenin Gelişimi

Çocuğun konuşma gelişiminde bir sorun olup olmadığını anlamak için öncelikle “o yaş çocuğunun” konuşma gelişimini bilmek gerekir. Bu konuda kısacık bir özet yaparsak aşağıdaki listeyi elde edebiliriz. Tabii bu ve benzeri listeler, söz konusu davranışların genellikle ne zaman olduğunu göstermektedir. Her çocuk biriciktir ve mutlaka bazı şeyleri bu listeden farklı gelişecektir. Çoğunlukla uygunluk gösteriyorsa endişelenecek bir şey olmadığı düşünülebilir.

Doğum – 3 Ay Konuşma Gelişimi

•  Ani seslere ağlama ve sıçrama ile tepki verir.
•  Kuş gibi cıvıldar.
•  Açlık ve ağrı gibi farklı durumlarda farklı ağlamalar görülür.
•  Nesneleri dikkatle izler.
•  Biberon, ana baba gibi tanıdık kişi ve nesnelere tepki verir.

3 – 6 Ay Konuşma Gelişimi

• Babıldama başlar.
• Başını çevirerek sesin nereden geldiğini anlamaya çalışır.
• İsmi söylendiğinde bakar.

6 – 9 Ay Konuşma Gelişimi

• “Hayır” gibi basit sözcükleri anlamaya başlar
• Adı söylenen aile üyesine bakar.
• Yüz ifadelerini anlar, bay bay ve alkışa jestlerle karşılık verme başlar.

9 – 12 Ay Konuşma Gelişimi

• Basit sesler ve babıldamalarla anlaşılmaz konuşma taklitleri yapar.
• Anlamını bilerek “mama” ve “baba” demeye başlar.
• Çok bilinen hayvan seslerini taklit eder.
• Nesnelerin adlarını ve basit yönergeleri anlamaya başlar.
• İstendiğinde bilinen bir nesneyi ya da oyuncağı verir.
• Ses kaynağını bulur.

12 – 18 Ay Konuşma Gelişimi

• 50 – 75 arası kelime anlar.
• Çok net olmasa da 3 – 20 arası “gerçek” sözcük kullanır.
• Göz, burun gibi basit birkaç beden parçasını gösterir.
• Tek adımlık yönergeleri izler.

18 Ay – 2 Yaş Konuşma Gelişimi

• Yaklaşık 300 sözcük anlar.
• 50 civarında gerçek sözcük kullanır.
• Adı sorulduğunda söyler.
• Şiirler, şarkılar söylemeye başlar.
• Aynı öyküyü tekrar tekrar dinlemek ister.
• Soru sorma başlar ve soruyu yükselen tonlamalarla ifade eder.
• “Odana git, topunu getir” gibi iki adımlık yönergeyi izleyebilir.

2 - 3 Yaş Konuşma Gelişimi

• Yaklaşık 900 sözcük anlar.
• Yaklaşık 500 sözcük kullanır.
• İki - üç kelimelik cümleler kurar.
• Adını, yaşını ve cinsiyetini söyler.
• Kendisinden söz ederken “ben” der.
• “Kim?”, “Nerede?” ve “Ne?” ile başlayan sorulara yanıt verir.
• Bazen heyecanlandığında konuşmanın akıcılığı bozulabilir.
• 10 – 15 dakika bir öyküyü dinler.

3 - 4 Yaş Konuşma Gelişimi

• Yaklaşık 1200 sözcük anlar.
• Yaklaşık 800 sözcük kullanır.
• Soruları uygun şekilde sormaya başlar.
• Birkaç dakika içinde birçok kez aynı soruları sorar.
• Karşılıklı konuşma sırasında uzun süreli göz teması kurar.
• Sabah, öğlen, bu gece gibi zaman kavramlarını anlar.
• Önde, arkada, yukarıda, aşağıda gibi yer bildiren sözcükleri anlar.
• Bir çocuk öyküsündeki basit olay örgüsünü izler.
• 10 – 15 dakika bir etkinliği sürdürebilir.
• Zaman zaman konuşma akıcılığında bozukluklar görülebilir.

4 - 5 Yaş Konuşma Gelişimi

• 2800 sözcüğü anlar.
• 1500 - 2000 sözcük kullanır.
• Dört – beş kelimelik cümleler kurar.
• Soyadını bilir.
• Yabancılar konuşmasını anlayabilir.
• Resimleri cümleler kullanarak betimler, öyküler uydurur.
• Ben, sen, o, onlar gibi zamirleri doğru kullanır.
• Geçmişte yaşanan bir olayı uygun ayrıntılarla açıklar.
• Büyük – küçük, ağır – hafif gibi yaygın karşıtlıkları bilir.
• Dramatik oyunlar oynar, sohbet eder.
• Üç aşamalı yönergeleri izler.
• Öyküleri, konuşmaları, filmleri dinler ve dikkat eder.

5 - 7 Yaş Konuşma Gelişimi

• Telaffuz, cümle yapısı, sözcük kullanımı, dinleme, dikkat süresi ve yönergeyi anlama gibi becerilerinin oldukça geliştiği ve olgunlaştığı bir dönemdir.
• Öyküleri yeniden yeniden anlatır, deneyimlerini derli toplu, ardışık bir şekilde ve çok ayrıntılı açıklar.
• Grup tartışmalarına katılır, konuşmalara girer, tartışılan konulara uygun yorumlar yapar.
• Karşıtlar, eş anlamlılar, ilişkiler (ekmek–tereyağı, kurşun kalem–silgi) ve sınıflamalar gibi dil bağlantılarını öğrenmeye başlar.
• Adresini bilir.
• Üç aşamalı bir yönergeyi yerine getirebilir.

Listenin başında söylediğimiz gibi çocuğun gelişimiyle bu listede verilenler çoğunlukla uygunluk gösteriyorsa ya da çok küçük farklılıklar varsa dikkat çeken başka bir sorun yoksa bunlar çok önemsenmeyebilir. Ama eğer işler yolunda gitmiyorsa o zaman özellikle neleri izlemeliyiz?

Dikkatle İzlenmesi Gerekenler
Anlamak konuşmanın ilk basamağıdır denebilir. Listeden de anlaşılacağı gibi doğumdan bir yaşına kadar çocuktan beklenen, sadece birkaç sözcük söylemesi ama buna karşılık pek çok şeyi anlamasıdır. Dil ve konuşma sorunu için ilk dikkat edilmesi gereken çocuğun etrafıyla ilişki içinde olup olmadığı, etrafında olup biteni, kendisinden isteneni anlayıp anlamadığı olmalıdır.

Çocuğun anlamasıyla ilgili bir kaygımız olduğunda da aklımıza ilk önce işitme ile ilgili bir sorun olup olmadığını anlamak yani işitme kontrolü gelmelidir. Konuşmanın giriş kapısı diyebileceğimiz işitmeyi daima aklımızda tutmalıyız.

Konuşma gelişim aşamaları boyunca özellikle izlememiz gereken önemli aşamalar nelerdir?

• Göz temasından kaçınan, alışılmadık şekilde sessiz, monoton ağlayan, heyecan ifadesi az olan,
• Bir yaşına geldiği halde sözcük söylemeyen ya da iki yaşında olduğu halde henüz küçük cümleler kuramayan,
• Çok bilinen ev nesnelerini adlandırmakta güçlük çeken, iki ya da üç kısa sözcükle cümle oluşturamayan,
• Kitap bakmaya ya da film seyretmeye birkaç dakikadan çok dayanamayan,
• Konuştuğu zor anlaşılan ya da anlaşılmayan,
• Gereksinimlerini sözcüklerden çok jestlerle anlatmaya çalışan,
• Karşılıklı sohbetleri ya da basit sözel yönergeleri izlemek ve anlamakta güçlük çeken,
• Cümleler yerine kısa sözcük gruplarıyla konuşan, konuşurken sözcüklerin eklerini, baş ya da son sesleri atan,
• Basit çocuk şarkılarını tekrarlamakta zorluğu olan çocuklar dil ve konuşma bozukluğu açısından değerlendirilmelidir.

Aileler, okul öncesi öğretmenleri ve hatta çocuk doktorları gibi çocukla yakın temas halinde olan kişiler bu sayılanları risk işareti olarak görmeli ve gerekli incelemeleri yapıp önlemlerin alınmasını sağlamalıdır. Her zaman olduğu gibi erken harekete geçmek son derece önemlidir.

ÇocukluDünya Editörünün mesajı: Çocuklarda konuşma gelişiminin desteklenmesi için en önemli şey çocukla konuşurken göz teması kurmaktır. Göz teması konuşurken verilmek istenen mesajın güçlenmesini sağlar. Buna ek olarak konuşma esnasında jest ve mimikleri de kullanmak iletişimi güçlendiren unsurlardan biridir. Çocuklar ilk zamanlarda bazı sesleri çıkarmakta güçlük çekebilir. Bu gibi durumlarda çene kaslarının güçlenmesi için pratikler uygulamak etkili olacaktır.

Günümüz çocukları teknolojiyle çok bir arada olduğundan konuşma gelişimlerinde problemler yaşayabilecekleri ihtimali düşünülmelidir. Üzün süre bilgisayar veya televizyon karşısında vakit geçiren çocukların karşılıklı ve çok yönlü iletişime girmekte zorlandıkları bilinmektedir. Çünkü ekranlar tek yönlü iletişim kaynaklarıdır. Bu yüzden ekran karşısında geçirilen sürenin minimuma indirilmesi çocukların konuşma gelişimleri için önemlidir.