Çocuklarda Saç Yolma / Kopartma (Trikotillomani) Hastalığı

Psikolojik sağlık problemleri günümüzde önemli bir yer tutmaktadır. Bu problemler genelde kişinin fiziksel belirtilerin dışında ruhsal, bilişsel, davranışsal sorunların da etkilenmesine neden olmaktadır. Bu davranış problemlerin başında saç yolma / kopartma hastalığı (trikotillomani) gelmektedir.

Saç Yolma / Kopartma Hastalığı (Trikotillomani) Nedir?

Saç yolma / kopartma hastalığı diğer bir adıyla trikotillomani, kişide oluşan stres faktörler karşısında kişinin saç tellerini yolma dürtüsüne karşı koyamaması, kopartması ve kendine zarar verme davranışı olarak adlandırabiliriz. Kişi karşı koyamadığı (bir dürtü olduğu için) için kopartma eğilimi içerisinde olur ve bu nedenle tekrarlayıcı olma özelliği taşır. Saçlarını kopartarak rahatlamaya girer ve stresini azaltır. Rahatlamanın ardında kişide oluşan endişe hali sonrasında utanmaya neden olur. Ardından tekrar döngüye girer. Sonunda bir kısır döngü oluşur yani kopartma atağı aralıklarla tekrar eder.

Başlarda bu davranışın farkında olmayabilir. Farkına vardığında ise çevresinden bu davranışı gizlemeye çalışır. İlerleyen dönemlerde daha da belirgin bir seyreklik, kellik oluşmasının ardından kişinin sosyal çevresi de farkına varır.

Kişide saç kopartma atakları sonucunda bir takım deride oluşan kızarıklar, kelleşme, saç kayıpları oluşmaya başlar. Bazı kişilerde kaşlar, kirpikler, pubik kıllar (özel bölge), bıyık ve sakal gibi vücudundaki bazı kılları kopartmasının da tetiklendiği bilinmektedir.

Trikotillomani Kimlerde Görülür?

Trikotillomani, toplumun %0,5 ile %2’si arasında saç yolma davranışı gözlenmektedir. Özellikle ergenlik çağının hemen öncesinde kendini gösterir. Çocuklarda 2 – 6 yaş arasında, ergenlerde 10 – 13 yaş arası kız ve erkek çocuklarında eşit miktarda görülür.

Yetişkinlerde ise kadınlarda erkeklere göre daha sık gözlenmektedir. Kişinin aile geçmişinde böyle bir durum yaşanmışsa, stresli bir yaşam sürdürüyorsa bu durumun gelişmesi kolaylaşmaktadır.

Trikotillomani bazı bozukluklara da eşlik edebilir. Bu bozuklukları şöyle sıralayabiliriz. Obsesif – Kompulsif Bozukluk (OKB), Anksiyete, Depresyon, Otizm, Tırnak yeme gibi davranış bozuklukları, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) olan kişilerde de bu davranışlara eşlik edebilir.

Özellikle çocukluk çağında travmaya uğrayan çocuklarda tekrarlayıcı saç yolma davranışı artmaktadır. Ebeveynlerin sürekli olarak çatışması, okulda yaşanan sorunlar, aşırı teknolojik alet kullanımı sonucunda oluşan dürtü bozuklukları bu bozukluğun oluşumuna katkı sağlayabilmektedir.

Trikotillomani Sonrasında Oluşabilecek Bazı Problemler Nelerdir?

Saçların kopartılması sonucunda kalıcı saç kayıplarının olması kaçınılmazdır. Bu durumun sonucu olarak; özgüven eksikliği, düşük öz saygı, depresif ruh hali, sosyal izolasyon sık görülen psikolojik problemler arasındadır. Günlük aktivitelerinde bozulma, sosyal ve okul yaşantısında aksamalara neden olmaktadır. Çocuğun daha yalnız ve içedönük olmasına neden olmaktadır. Çocuklarda akran zorbalığına maruz kalmasına sebep olmaktadır.

Bazı çocuk ya da yetişkinlerin kopartılan saçlarını yemesi (trikobezoar) sonucunda oluşacak mide bağırsak şikâyetlerinin artması da bir sorun ortaya çıkarır. Bu durum bazen de kişide kusma, kilo kaybı gibi olumsuz bir duruma kadar gidebilmektedir.

Trikotillomani Nasıl Tedavi Edilir?

Trikotillomaninin tedavisi öncelikle uzman bir klinik psikolog tarafından destek almalıdır. Bu bozukluklara yönelik en etkili yöntemlerin başında bilimsel olarak da kanıtlanmış olan Bilişsel – Davranışçı Terapi (BDT) ile mümkündür. Davranışçı terapi ile dürtü kontrolünün sağlanması ve daha küçük yaşlarda çocuklarda ise oyun terapisi ile stresinin düzenlenmesi hedeflenir. Ailenin sürecin içine dahil edilmesi, tetikleyen sebeplerin tespit edilerek aile ile paylaşılması ve ailenin yönlendirilmeleri oldukça önemlidir. Örneğin, aile içi şiddetli tartışmalar çocuğun bu stresle baş etmesi için saç yolma davranışına başvurmasına sebep olduysa aile içi sorunların giderilmesi, güvenli, huzurlu bir aile ortamının oluşturulması ve çocuğun duygusal ihtiyaçlarına yönelik destekleyici bir yaklaşım içerisine girilmesi önerilmektedir.

Bazı durumlarda ilaç tedavisi gerekli olması durumunda psikiyatristle konsültasyon yapılmalıdır.

Böyle Bir Durumla Karşısında Neler Yapılabilir?

• Önceden çocukla konuşularak bu durum gerçekleştiğinde nasıl bir çözüm üretileceğine karar verilmelidir. Örneğin kendisi fark ederse durdurması, ailesi fark ederse ona hatırlatacak ufak bir işarette bulunması (göz kırpmak gibi) ve çocuğun bu yolma davranışı üzerinde kontrol sağlamasının beklenmesi.
• Ailenin müdahale etmemesi, dur dememesi, onu takip etmemesi ve sabırlı olması oldukça önemli
• Olumlu ve destekleyici bir tutumla çocuğa yaklaşılmalı
• Ebeveyn olarak çocuğunuza sakin bir yaklaşım sergilenmelidir. Onu suçlayacak veya kızacak bir davranış sergilenmemelidir.
• Ailenin kendi içerisinde yaşadıkları problemler için destek almaları ve aile içi huzur sağlanmalıdır.
• Çocuğun hangi sebeple bu davranışa başvurduğunu tespit etmek ve bu stres faktörüyle çalışmak.
• Çocuğun stresini azaltacak fiziksel aktivitelerde iyi gelebilmektedir.
• Sosyal zorluk yaşayan çocuklara okul ortamında destek verilebilir. Bu konuda rehberlik birimi ve aile işbirliği sağlanabilir.