İçerikler
Çocuklarda Dikkat Dağınıklığı
Dikkat Dağınıklığı/Eksikliği, artık bağımsız bir tanı olmak yerine Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu tanısının bir alt başlığı olarak kabul edilmektedir. Bu alt başlığın ismi ise; Baskın Olarak Dikkatsiz Türdür. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun diğer iki alt başlığı ise;Baskın Olarak Hiperaktif/Dürtüsel Tür ve Karma türdür. (*)
Baskın Olarak Dikkatsiz Tür yani eski adıyla Dikkat Eksikliği; hiperaktivite ve dürtüsellik göstermez, onun yerine dikkatsizlik, görevleri tam olarak yerine getirememe, basit hatalar yapma, unutkanlık gibi belirtiler gösterir. Baskın olarak Hiperaktif/Dürtüsel Tür; aşırı hareket etme, yerinde duramama, sırasını bekleyememe, sürekli konuşma gibi belirtiler gösterirken Baskın Olarak Dikkatsiz Türün belirtilerini göstermez. Karma Tür ise, her iki türden en az 6 belirtiyi beraber gösterir.
Çocuklarda Dikkat Dağınıklığı Belirtileri
Çocuklarda Dikkat Dağınıklığı/Eksikliğinin çeşitli belirtileri olabilir, bunlar arasında: anne, baba veya öğretmen tarafından verilen direktiflere uymada sorun, sınıfta sıkılmış veya ilgisiz görünme, ödevlere ve okuldaki sınıf çalışmalarına odaklanamama, ödevleri tamamlanmamış halde teslim etme, yavaş çalışma, hayallere dalmaya ve unutkanlığa yatkın olma, evde ve okulda malzemelerini kaybetme, basit hatalar yapma, okuldaki çalışma masalarının ve dolaplarının dağınık olması, sosyal ilişkilerde sıkıntılar gibi belirtiler vardır.
Çocuklarda Dikkat Dağınıklığı Teşhisi
Bazı çocuklar Baskın olarak Dikkatsiz Tür tanısının belirtilerini gösteriyor olsa bile bu tanıyı almaya uygun olmayabilirler çünkü bu bozukluğun kaynağı nörolojiktir ama bu belirtiler her zaman nörolojik kaynaklı ortaya çıkmaz. Özellikle endişe, beynin verimli çalışmasını engelleyerek dikkat dağınıklığına sebep olabiliyor.
Doğumdan itibaren çocuğunuzun gelişimine göre günlük eğitim planı Uzmanların hazırladığı 2.500’den fazla eğitici oyun Uzmanlarla seminerler Uzmanlara danışma· Örneğin, Ayrı Kalma Korkusu olan bir çocuk, anne ve babasıyla birlikte değilken onların başına bir şey geleceğinden endişelenip okuldaki derslerine odaklanamayabilir.
· Mükemmeliyetçiliğe sahip çocuklar, herşeyi mükemmel yapmaya çalıştığı için okuldaki çalışmaları geç bitirebilir veya ödevini yaptığı halde mükemmel bulmadığından ödevini teslim etmeyebilir.
· Obsesif Kompulsif Bozukluğa sahip çocuklar ise, olabilecek kötü şeyleri engellemek için ritüeller yapma ihtiyacında olduğundan, örneğin sıklıkla tuvalete gidip elini yıkama isteği veya kafasının içinde tekrar tekrar bir şeyleri sayma gibi durumlardan dolayı derse ve verilen görevlere odaklanamayabilir.
· Aynı şekilde, stres veya travmaya maruz kalan çocuklar da dikkat eksikliği gösterebilir.
· Öğrenme Güçlüğü olan çocuklar, derslerde zorlandığı için, dersle ilgilenmemeyi seçebilirler.
· İşitme Problemi olan çocuklar, öğretmenin dediği bazı şeyleri kaçırabildiği için, dikkatsiz ve ilgisiz olarak görülebilirler.
Öğretmenler, yukarıda tanımlamış olduğum endişe yüklü olan çocuklara bir soru yönelttiğinde veya bir direktif verdiğinde, bu çocuklar ilgisiz, dinlemiyor veya dikkati dağınık gibi görünebilir fakat aslında bu endişeleri ile uğraşıyor olurlar yani burada DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) - Baskın Olarak Dikkatsiz Tür tanısı alınabilecek nörolojik bir sorun yoktur, durum tamamen psikolojiktir. Bu nedenle, öğretmenlerin ve ailelerin bu ayrımı yapabilmeleri çok büyük önem taşımaktadır. Eğer dikkat dağınıklığının kaynağı nörolojik değil endişe kökenliyse, o zaman dikkat çalışmalarının yanı sıra çocuğun endişelerini gidermeye yönelik çalışmalar ve/veya terapiler gerekebilir. Aynı şekilde, endişe değil öğrenme güçlüğü veya işitsel problemler var ise, bu zorlukları hafifletecek yollar aranmalıdır. Çocuğun dikkat dağınıklığının endişe mi yoksa nörolojik veya biyolojik kaynaklı mı olduğunu bulmak için birçok farklı değerlendirme yapılmalıdır. Doktor, psikiyatrist veya bir klinik psikolog; anne, baba, çocuğa bakım veren başka bir akraba varsa ve öğretmenler ile ayrı ayrı görüşmeler yapmalı ve onlara DEHB’yi ölçen standardize soru ölçekleri yöneltmelidir. Çocuğa fiziksel ve nörolojik testler de bir uzman tarafından uygulanabilir. Aynı zamanda, tanı kriterleri de göz önünde bulundurulmalıdır: DEHB-Baskın Olarak Dikkatsiz Tür tanısı alabilmek için, bu tanı için belirtilen 9 semptomdan en az 6 semptoma sahip olunmalı, bu semptomlar 6 aydan fazla süredir devam etmeli ve 2 veya daha fazla ortamda var olmalıdır. (*)
Dikkat Eksikliği Olan Çocuğa Nasıl Davranılmalı?
Yapabileceğiniz başlıca şey, çocuğunuza dikkat dağınıklığının birçok kişide olduğunu ve utanılacak bir şey olmadığını anlatmaktır. Çocuğunuza: “Odaklanmak için uğraştığını biliyorum, sence daha iyi odaklanmanı ne sağlar?” veya “Neler dikkatini dağıtıyor?” diye sorarak birçok şeyin farkına varabilirsiniz. Örneğin, belki de çocuğunuzun yanında dikkat dağıtan bir arkadaşı oturuyordur, bunu öğrenmeniz durumunda çocuğunuzun öğretmeni ile konuşup çocuğunuz için bir yer değişikliği talep edebilirsiniz. “Okulda ve/veya evdeyken endişelendiğin bir şeyler var mı?” diye sorarak da çocuğunuzun dikkat dağınıklığı endişe kökenli mi değil mi diye ipuçları yakalayabilirsiniz. Verilen ödev ve projelere geç başlamasını veya yarım bırakmasını engellemek için, ödev ve proje yönergelerine birlikte göz atıp, çocuğunuzla çocuğunuzun hangi kısımlarda sizin veya öğretmeninin yardımına ihtiyacı olabileceği konusunda konuşabilirsiniz, aynı zamanda, yapılması gereken şeyleri bölmesine yardımcı olabilirsiniz. Çocuğunuza arka arkaya bir sürü direktif vermeyin, dikkat dağınıklığı olan çocuk bunların hepsini hatırlayamayabilir, onun yerine göz kontağı kurarak aynı anda en fazla 2 direktif verin. Çocuğunuzun odaklanması gereken bir zaman dilimi belirleyin, bu şekilde çocuk yalnızca belli bir zaman diliminde odaklanması gerektiğini bilir ve daha kolay odaklanabilir. Örneğin, 1 saat boyunca ödev yapacak ve sonrasında bir oyun oynayabilecek. Çocuğun dikkatinin dağıldığını farkettiğinizde, omzuna elinizi koymak veya spesifik bir kelime kullanmak çocuğun dikkatini geri getirebilir, aynı şeyi öğretmen de yapabilir.
Çocuklarda Dikkat Dağınıklığı Tedavisi
DEHB’nin her türü için bazı ilaç tedavileri uygulanmaktadır fakat bu tarz ilaçların bazı yan etkileri de olabiliyor. İlaç tedavisinin tek başına yeterli olmadığı da çoğu uzmanca söylenmektedir. Bir psikiyatristin verebileceği ilaç tedavisinin yanında veya ilaç tedavisi olmaksızın Davranış Terapisi çok büyük önem taşımaktadır. Davranış Terapisini, Bilişsel Davranışçı ekol ile çalışan bir klinik psikolog uygulayabilir. Bu terapi türünde hem ebeveynlere hem de çocuğa iş düşüyor. Ebeveynler bir psikoeğitim sürecinden geçer: Bu eğitimde, çocukta pozitif davranışları teşvik edecek ve negatif davranışları azaltacak yolların yanı sıra çocukla olan iletişimi ve ilişkileri güçlendirmek konusunda bilgi sahibi olunur. Klinik Psikolog, sizin uygulayacağınız bir ödül-ceza sistemi oluşturabilir: Bu sistemde, çocuk istenen davranışı gösterdiğinde takdir etmek veya istediği bir tatlıyı yemesine izin vermek gibi olumlu pekiştirmeler yapılır. Çocuk bir hedefi gerçekleştirmediğinde ise, örneğin 1 saat boyunca ödevine odaklanmadığında, televizyon izlemesine izin vermemek gibi olumsuz bir pekiştirme verilir. Bu ödül-ceza sistemi çocuğun kendi davranışlarını kontrol etmesine yardımcı olacak ve çocuk belli zamanlarda daha çok odaklanma gayreti gösterecektir. Bu ödül-ceza sisteminden çocuğun öğretmeninin de haberi olması iyi olabilir. Belli şeyler için belli yer ve zamanlar belirleyin, bu çocuğun odaklanmasını kolaylaştıracaktır. Belli yer ve zamanlar içinde gösterdiği odaklanma gayretini takdir edin, bu onun daha çok çabalamasına neden olacaktır. Çocuğun egzersiz yapması da dikkat ve odaklanma için iyi olabilir çünkü egzersiz yapıldığında beyin dopamin ve serotonin gibi hormonlar salgılar, bu hormonlar odaklanma ve dikkati olumlu etkiler.
(*) Tanı Ölçüleri Başvuru Kitabı - DSM 5’e göre.
