Çocuklarda Dokunsal Savunuculuk veya Dokunma Hassasiyeti Nedir?

Dokunma duyarlılığı duyusal işleme bozukluğu olan çocuklar veya yetişkinler için yaygın olarak bildirilen bir duyusal sorundur.

Duyusal entegrasyon (Duyu bütünleme) eğitimli terapistler genellikle bu dokunsal duyu (taktil duyu) konusuna dokunsal savunmaya da taktil hipersensitif adını verir. Bazen dokunmaya aşırı duyarlılık terimi kullanabilirler ancak terimler aynı anlama gelir. Dokunsal duyusal sorunları yaşayan sadece de çocuklar değildir, dokunsal duyarlılığı yetişkinler de yaşayabilir. Birisinin dokunsal savunuculuğu (taktik duyarlılığı) olduğunda, dokunma duyusu diğer duyulardan daha hassastır.

Üye olun çocuk gelişiminde size rehberlik edelim!

Doğumdan itibaren çocuğunuzun gelişimine göre günlük eğitim planı

Uzmanların hazırladığı 2.500’den fazla eğitici oyun

Uzmanlarla seminerler

Uzmanlara danışma

Üye Ol

Otizmli Çocuklar ve Yetişkinlerde Dokunsal Hassasiyet

Otizmli çocuk veya yetişkinlerde sık sık dokunsal savunuculuk (taktil defensiveness) bildirilmektedir. (Dokunsal hassasiyet) dokunma duyarlılığı olan çocuklar ve yetişkinler aşağıdaki duyusal işlem belirtilerini (semptom) gösterebilir.

· Ayakkabı giymek istememe ya da zorlanma.

· Parmak boyası, yapıştırıcı (tutkal, uhu) oyun hamuru ve bazen kum gibi kuru dokulardan kaçınma.

· Karışık dokulardan (örneğin; lazanya, meyve parçalı yoğurt) kaçınmak dahil gıda dokularında ki huzursuzluk.

· Sarılmaktan veya öpülmekten hoşlanmazlar, öpücükleri silebilirler.

· Diş fırçalama da zorluk.

· Saç kesimi ve saç taramada zorluklar.

· El ve ayak tırnaklarını keserken zorluk çekerler.

· Giysi etiketlerinin hislerini beğenmezler.

Dokunsal Savunuculuğa Ne Sebep Olur?

Dokunma sistemi içinde; 3 çeşit dokunma duyusu girişi vardır. Bunlar hafif dokunuş, ayırt edici dokunma ve basınçlı dokunmadır.

Dokunma Türleri

Hafif dokunuş, ayırt edici dokunuş ve basınçlı dokunmaya ek olarak cilt; ayrıca ağrı, sıcaklık ve titreşim hakkında bilgi alır. Hafif dokunma ve ağrı vücudu potansiyel tehditler hakkında uyarır. Bu yüzden genellikle ” Koruyucu duygular” olarak adlandırılır.

Ayırt edici dokunma duyularına farklı bir sinir yolu ile duyusal bilgi gönderirler. Sinir yolu, duyusal sinyallerin beyine doğru gittiği bir yol gibidir. Genellikle bu koruyucu duyumlar beyini bir şeyin cilde temas ettiği konusunda uyarır. Beyin o şeyin ne olduğunu bilmesi için ayırt edici dokunuş yolundan ek bilgi alır.

Örneğin: Sıcak bir şeye dokunursanız beyin hemen ağrı hissini kabul eder. Sonuçta beyinin vücutta yaptığı şey elini bu nesneden uzaklaştırmasıdır. Daha sonra ayırıcı dokunuş yolundan ekstra duyusal bilgi almasıdır. Bu ağrının nerede olduğunu ve ayrıca yanık hissi verdiği hakkında daha fazla bilgi edinmenizi sağlar. Beyin her yoldan farklı bir duyusal bilgi alır.

Dokunsal Savunuculuğun Ardındaki Duyusal Bütünleme Teorisi

Jean Ayres, dokunsal aşırı duyarlılığının beynin, cildin hafif dokunuşa ve koruyucu algılarına çok dikkat etmesi nedeniyle ortaya çıktığını düşünüyor. Beyin ayırt edici yoldan edinilen ilave bilgileri dinlemek yerine hafif dokunuş ve koruyucu duyulara dikkat etmeye devam eder. Bu duyumlar vücudu bir sorun veya tehdide karşı uyarmak için tasarlanmıştır. Vücudu güvende tutmak için tasarlanmıştır.

Yani, beyin bu yollardan aldığı her bir mesajda başlangıçta bir şeyin yanlış olabileceğini düşünüyor vücudu korumak için hazırlanıyor. Buna savaş, kaç(uç) ve donma tepkisi denir.

Jean Ayres, dokunsal savunmacılığı olan çocukların ve yetişkinlerin beyinlerinin giyinmek ya da sarılmak gibi sıradan dokunma duyumlarını bir tehdit olarak yorumladığını düşünüyor. Beyinleri hafif dokunma duyumlarına duyarlılığı olmayan çocukların beyinlerine göre daha fazla dikkat çeker. Bu dokunsal savunmacılığı olan çocuklarda veya yetişkinlerde görülen davranışları açıklamaya yardımcı olur. Günlük dokunuşlara verdikleri tepkiler genellikle başarısızlık,kaçınma ve savunmaya neden olabilir. Bunun nedeni, beyinlerinin sıcak bir şeye veya örümcek ağına dokunduğunda aynı hisleri hissetmeleridir. Her gün dokunuşlar, beyinlerinin koruyucu sistemini harekete geçirir ve savaş, kaç veya don olan tepkilerini etkinleştirmeyi tetikler. Dokunma duyarlılığı olan bazı yetişkinler de bazı günlük dokunma duyumlarının acı verici olduğunu bildirmiştir.

Dokunma Duyumlarını Görmezden Gelmede Zorluk

Dokunsal (taktil) hassasiyet yaşayan çocuklar ve yetişkinlerde dokunma hissini göz ardı etmeyi zorlaştırabilir.

Karşılaştırma: Ayakkabınızın içerisinde bir taşın olması çok sinir bozucudur ve ayakkabınızı çıkartıp o taşı çıkartana kadar sürekli dikkatinizi çeken bir duyudur. Dokunsal aşırı duyarlılığa sahip çocuklar veya yetişkinler için taş gibi hissettiren şey günlük dokunuşlardır. Bu tişörtlerinin arkasındaki etiket veya belirli bir kumaş hissi gibi bir şey olabilir. Beyinleri bu duyguyu görmezden gelemez ve taşı çıkarmak istediğiniz gibi ondan uzak durmak ve aynı şekilde kurtulmak ister.

Benim veya Çocuğumun Taktil (Dokunma Savunmacılığı) Olup Olmadığını Nasıl Bulabilirim?

Şu an da birisinin dokunmaya duyarlı olup olmadığını öğrenmek için kan testi veya röntgen gibi resmi bir test yoktur. Dokunsal savunuculuk doktorunuzun size teşhis koyabileceği resmi bir tanı değildir. Otizm veya Asperqer’ler gibi diğer koşullarda meydana gelebilir. Diğer duyusal işleme sorunlarının yanında meydana gelebilir. Duyu Bütünleme eğitimi almış bir Fizyoterapist ya da Mesleki terapistten tavsiye almak uygun olacaktır. Bir çocuğun veya yetişkinin dokunsal savunuculuğa sahip olup olmadığını belirlemek için anketler ve gözlemler kullanılacaktır. Duyusal profil gibi bir anket çocuğun veya yetişkinlerin dokunmaya nasıl tepki verdiğine dair bir puan verecektir. Terapist dokunma duyarlılığı ile ilgili olup olmadığını düşünmek içi bireysel sorulara da bakacaktır.

Dokunsal Savunuculuğu Olan Bir Çocuğa veya Yetişkinlere Yardım Etmek için Ne Yapabilirim?

· Çocuğa dokunmadan önce uyarın. Örneğin; ‘ Ahmet, sadece yüzündeki kirpikleri ovalayacağım.’ ‘Ali sadece yakanı düzelteceğim.’ gibi

· Çocuğa dokunurken daha sıkı bir basınç uygulayın, sıkmayın ya da onlara zarar vermeyin. Ancak dokunuşunuzda çok hafif olmaktan kaçının.

· Çocuğu veya yetişkinleri gıdıklamaktan kaçının. Bazen dokunma duyarlılığı olan çocuklar gıdıklandıklarında gülerler, ancak bunun rahatsız olduklarını belirten gergin bir gülüş olup olmadığını izleyin.

· Ağır işler (Heavy work) dokunsal hassasiyeti olan çocukları desteklemeye yardımcı olmak için yararlı bir strateji olabilir. Duyusal olarak bir çocuğun veya yetişkinin ağır görevlerden aldığı girdilerin dokunma duyularını düzenlemeye yardımcı olduğu düşünülmektedir. Eğer ağır iş derken; proprioseptif çalışmaları kastediyoruz. Bunun için proprioseptif aktiviteler şeklinde internette aramalar yapabilirisiniz.

· Oral aktiviteler, özellikle çiğneme ve emmeye ilişkin düzenlemelere yardımcı olabilir.

· Bazı çocuklar için Willbarger protokolü fark yaratır. Bu protokolü uygularken dokunma hassasiyetinin azaltmak için sert kıllı fırçalar kullanılır. Eğitimli bir Fizyoterapist ya da Mesleki terapist tarafından yönlendirilmesi gerekir ve her çocuk için doğru çözüm değildir. Çocuğunuz için en uygun seçeneği uzmanlar ile görüşmeniz önerilir.

Başka Ne Düşünmeliyim?

Dokunma duyarlılığı genellikle ses hassasiyeti oral duyusal arama gibi diğer duyusal sorunların yanında ortaya çıkar. Diğer duyusal problemlerin eşlik edip etmediği konusunda yine uzman kişiden destek alınmalıdır.

KAYNAK

1. Ayres, A.J. (1972). Sensory Integration and Learning Disorders.

2. Lane, S. (2002). Chapter 4 Sensory Modulation in Sensory Integration Theory and Practice 2nd Edition by Bundy, Murry & Lane.