Çocuklarda İnce ve Kaba Motor Gelişimi

Günlük hayatımızda, bilinçli olarak farketmesek de birçok kasımızı ayrı ayrı kullanıyoruz. Yetişkinler olarak birçok eylemi aynı anda veya ustaca gerçekleştirebiliyoruz, peki ya çocuklar? Çocukların küçük ve büyük kasları henüz bir yetişkininki kadar kuvvetli ve gelişmiş değildir. Bir bebek doğduğu andan itibaren, kasları yavaş yavaş gelişmeye başlar ve her ay bu yeni gelişimler sayesinde farklı beceriler kazanır. Kaslarını kullandığı becerilere kaba motor ve ince motor becerileri denir.

Kaba motor becerileri nedir?

Kaba motor becerileri, vücudumuzdaki büyük kasları kullanmayı gerektiren hareketlerdir, örneğin, oturma, emekleme, yürüme, koşma, zıplama ve bir şeyleri fırlatma gibi eylemler için büyük kaslar kullanılır.

Üye olun çocuk gelişiminde size rehberlik edelim!

Doğumdan itibaren çocuğunuzun gelişimine göre günlük eğitim planı

Uzmanların hazırladığı 2.500’den fazla eğitici oyun

Uzmanlarla seminerler

Uzmanlara danışma

Üye Ol

İnce motor becerileri nedir?

İnce motor becerileri küçük kasları kullanmayı gerektirir, dikkat ve kontrol gereklidir, örneğin, avuç içi ile kavrama, iki parmak arasında tutma, kalemle çizme ve yazma gibi eylemler gerçekleştirilirken küçük kaslar çalışmaktadır. Bu eylemler genellikle gözle takip edilerek gerçekleştirilir, buna el-göz koordinasyonu denir.

Çocuklarda ince ve kaba motor gelişimi neden çok önemlidir?

Hem ince hem kaba motor gelişimini doğum anından itibaren gözlemlemek mümkündür. Yeni doğan bir bebek hemen küçük ve büyük kaslarını kullanmaya başlar fakat bunu bilinçli değil refleksif olarak yapar, örneğin, yeni doğan bir bebeğin avucuna parmağınızı koyarsanız bebek hemen parmakları ile sizin parmağınızı kavrayacaktır, bebek bu durumda küçük kaslarını refleksif olarak kullanmış olur. (Yavuzer, 2019) Bebeğin ayak tabanlarına dokunduğunuzda ise, ayaklarını göğsüne doğru çeker, bu da daha büyük kaslarını yani kaba motor becerisini refleksif olarak kullanmasına bir örnektir. (Yavuzer, 2019) Bu örneklerden anlaşılacağı üzere, ince ve kaba motor becerileri ilk olarak refleksif şekilde ortaya çıkar, bebek büyüdükçe gitgide güçlenen kaslarıyla bu becerileri bilinçli olarak kullanabilir hale gelir, üstüne de yeni şeyler dener ve öğrenir. Bebek ilk önce kendi kendine başını tutmayı öğrenir, sonra emekler sonra da yürümeye başlar, bu eylemlerin hepsi bebeğin kaslarının zamanla ve belli bir düzen içinde gelişmesinden kaynaklanmaktadır. Henüz yürümeye başlamamış bir bebeğin koşmasını bekleyemeyiz, ilk önce yürümesine elveren kaslar ancak bir sonraki adımda koşmasına elverecektir, her şey birbirini takip etmektedir, bu nedenle çocuğun yaşına uygun olacak şekilde gelişimini gözlemlemek, eğer bir konuda geriden gelen bir nokta varsa onun üzerinde durmak, geliştirmesine yardımcı olmak ve sonrasında bir sonraki aşamaya geçmek yararlı olacaktır. Günlük hayatımızda yaptığımız tüm eylemlerde küçük ve büyük kaslarımızı kullanıyoruz, bu kasları kullanabilme becerimiz günlük yaşamı daha kolay hale getiriyor, bu nedenle refleksif olarak başlayan bu becerileri yaşa uygun şekilde sırasıyla takip etmek ve kimi zaman bazı etkinliklerle çocuğun geliştirmesine yardımcı olmak önem taşır. Her çocuğun gelişimi birbirinden farklıdır, aynı yaşta olan çocuklardan bazılarının ince ve kaba motor becerileri diğerlerinden daha zayıf olabilir, bu konuda fazla endişe edilmemeli fakat çocuk bir pediatrist tarafından düzenli şekilde takip edilmeli, ebeveynler ve öğretmenler de çocuğun okul çalışmalarına ve oyunlara ne kadar rahatlıkla katılabildiğini gözlemlemelidir. Erken doğumla dünyaya gelen bebekler kas becerileri konusunda geriden geliyor olabilir, bu normaldir, genellikle o yaştan beklenen beceriyi birkaç ay sonra gösterebilirler. (Yavuzer, 2019) Bazı nörolojik sebeplerden dolayı da çocuktaki kas becerileri olması gerekenden zayıf olabilir, bu durumda bir değerlendirme yapılmalı ve gerekirse bir ergoterapi uzmanı ile çalışmalar yürütülmelidir. ( Mauro, 2019)

Aylara ve yaşlara göre çocuğun ince ve kaba motor gelişimi nasıl olmalıdır?

Prof. Dr. Haluk Yavuzer’in (2019) belirttiği üzere, bebekler ve çocuklarda ince ve kaba motor gelişimi aşamaları aşağıdaki gibidir:

Yenidoğan bebek motor gelişimi

Hareketlerin çoğu refleksifdir, örneğin, karnından kavrayıp havada tutulduğunda başı öne düşer, kol ve bacaklarını sarkıtır. El ile desteklenen baştan el yavaşça çekildiğinde bebeğin kafası geriye düşer. Parmaklarını oynatıp, hafif tekmeler atabilir.

1-3 aylık bebek motor gelişimi

• Sırtüstü yatarken başını yana çevirebilir.
• Elini ağzına götürür.
• Kollarını bacaklarından daha fazla hareket ettirir.
• Koltuk altlarından tutularak ayakta durdurulduğunda, ayaklarını yere basar ve ileri doğru otomatik bir yürüme hareketi yapabilir.

3-6 aylık bebek motor gelişimi

• Kollarını ve bacaklarını daha kolay büker.
• İki elini birleştirebilir.
• Bacaklarını uzatarak tekme atar.

6-9 aylık bebek motor gelişimi

• Sırtüstü yatarken başını yastıktan kaldırıp ayaklarına bakabilir.
• Yattığı yerde bacaklarını havaya kaldırarak iki ayağını elleriyle kavrayabilir.
• Kucağa alınmak isterse kollarını yukarı doğru kaldırır.
• Daha güçlü tekmeler atabilir.
• Yüzükoyun yatarken sırtüstüne, sırtüstünden de yüzükoyun konuma dönebilir.
• Yüzükoyun şekilde yatarken ellerini yattığı yere dayayıp kollarını uzatarak kendini yukarı çeker ve etrafına bakabilir.

9-12 aylık bebek motor gelişimi

• Yerde tek başına kısa bir süre oturabilir.
• Yerde yuvarlanabilir,
• Emeklemeye çalışır.
• Oyuncaklarıyla oynarken ellerini daha iyi kullanabilir.
• Koltuk veya bir sandalyeye tutunarak ayakta durabilir fakat tekrar yere oturması için yardım gerekir.
• Baş parmağı ve işaret parmağı arasında küçük objeler tutabilir.

12-18 aylık bebek motor gelişimi

• Tek başına desteksiz oturabilir.
• Yatar konumdan oturma konumuna geçer.
• Emekleyebilir.
• Bir desteğe tutunarak ayağa kalkar ve tek başına tekrar yere oturabilir.
• Tek eli veya iki eli tutulduğunda yürüyebilir. Tek başına yürümeye de başlayabilir.
• Yaklaşık 13.-14. aylarda emekleyerek merdivenlerden yukarı çıkabilir.

18-24 aylık bebek motor gelişimi

• Daha dengeli yüryebilir.
• Koşabilir.
• Oyuncakları, kutuları yerde itip çekebilir.
• Yürürken oyuncaklarını elinde veya kolunun altında taşıyabilir.
• Elinden tutularak merdivenleri inip çıkabilir.
• Düşen oyuncağı almak için çömelir ve ellerinden destek alarak tekrar ayağa kalkabilir.
• Sandalye veya koltuğun üstüne çıkabilir.

2 yaş motor gelişimi

• Daha rahat koşar.
• Yerde duran oyuncağı almak için çömelir ve ellerinden destek almadan tekrar ayağa kalkabilir.
• Trabzana veya duvara tutunarak merdivenlerden tek başına inip çıkabilir. Dengesini koruyabilmek için her basamakta iki ayağını bir araya getirir ve sonra tekrar adım atar.
• Kolunu havaya kaldırarak küçük bir topu biraz ileriye fırlatabilir.
• Aldığı nesneleri yerine koyabilir.
• Küplerle 6’lı veya 8’li kuleler yapar.
• Kalemi tutar ve karalamalar yapar. Kalemi kalemin ucuna yakın bir yerden kavrar.
• Kitap sayfalarını teker taker çevirebilir.
• Şapkasını ve ayakkabılarını giyebilir.
• Büyük bir topa hafifçe tekme atar (2.5 yaş civarı)

3 yaş motor gelişimi

• Çocuk parklarındaki aletlere tırmanabilir.
• Üç tekerlekli bisikleti pedalları çevirerek kullanabilir.
• Tek ayağının üzerinde kısa bir süre durabilir.
• Ona doğru fırlatılan bir topu yakalamaya çalışır, kolları arasında tutabilir.
• Makas kullanabilir.
• 9-10 tane küpü üst üste koyup kule yapabilir.
• V şekli ve daireyi bakarak az çok kopyalayabilir.

4 yaş motor gelişimi

• Yürürken ya da koşarken keskin dönüşler yapabilir.
• Merdivenleri artık bir yetişkin gibi ayak değiştirerek çıkıp iner. Koşarak da inip çıkabilir.
• Parmak ucunda durarak yürüyebilir ve koşabilir.
• Tek ayağının üstünde birkaç saniye durur, daha sık kullandığı ayağının üzerinde zıplayabilir.
• Topa tek atma, fırlatma, yakalama gibi eylemleri gerçekleştirmede daha başarılıdır.
• Tek gözü kapalı halde küçük nesnelere uzanıp eline alabilir.
• Küçük boncukları ipe dizebilir.
• Örneğe bakarak, küplerle birkaç köprü yapabilir.
• Kalemi artık bir yetişkin gibi tutar ve kullanır.
• “+” işaretini, “V, H, T, O” harflerini büyük şekilde çizebilir.
• Basit şekilde ev ve insan resmi çizebilir.

5 yaş motor gelişimi

• İnce bir çizgi üzerinde dengede yürür.
• Her iki ayağının üzerinde 8-10 saniye durabilir.
• Dizlerini bükmeden eğilip parmak uçlarına dokunabilir.
• Her iki elinin kavrayışı oldukça güçlüdür.
• Kalemi ve boya fırçalarını daha ustaca kullanır. Amaçlı şekilde resim yapabilir.
• Örneğine bakarak kare ve üçgen çizebilir.

6 yaş motor gelişimi

• Atlama, zıplama, koşma ve tırmanma gibi eylemlerde oldukça ustalaşmıştır.
• Ayakkabılarını rahat şekilde bağlar, kolay şekilde düğmelerini açıp kapayabilir.
• Çizimleri daha detaylı ve gerçekçi bir hal alır.

Motor gelişiminde gerilik nasıl anlaşılır?

Motor gelişimindeki geriliği anlamanın en iyi yolu, bebeğin o yaştan/aydan beklenen motor becerilerini gerçekleştirip gerçekleştiremediğidir. Kaba motor becerileri, yürümek, koşmak, zıplamak gibi daha kolay şekilde gözlemlenebilirken, ince motor becerilerini gözlemlemek için bebeğin hareketlerine daha detaylı ve dikkatli bakmak gerekebilir: Örneğin, bebek 9 aylıksa genellikle başparmağı ve işaret parmağı arasında küçük objeler tutabilir (Nall, 2018), bunu özellikle görebilmek için küçük bir obje (ör: küçük bir küp) çocuğun önüne konulabilir veya eline verilebilir, küçük objeyi ağzına götürmemesi için de bir yandan gözlenmelidir. Bebek iki parmağı arasında küçük objeyi tutabiliyorsa 9 aylık çocuktan beklenen ince motor becerilerinden birine sahip demektir, henüz bu eylemi gerçekleştiremiyorsa 12 aylık olana kadar gerçekleştirmesi beklenebilir ( Nall, 2018) çünkü daha önce belirttiğim üzere, her çocuğun gelişimi aynı ilerlemiyor. 12 aylık olmasına rağmen hala gerçekleştiremiyorsa o zaman bir pediatrist ile görüşülmesi ve pediatristin çocuğun ince motor becerilerini değerlendirmesi iyi olacaktır. Bu örnekte olduğu gibi, çocuğun o ay içinde göstermesi beklenen ince ve kaba motor becerilerinin gözlemlenmesi önemli, eğer birkaç ay geçmesine rağmen hala bu beceriler gözlemlenemiyorsa bir pediatriste başvurulması sağlıklı bir yol olacaktır.

İnce ve kaba motor becerilerini geliştirmek için ne yapmak gerekir?

Öncelikle, çocuktan bir beceriyi gerçekleştirmesi beklenirken çocuğun bulunduğu ay ve yaşı gözetmek gerekir, kendisinden daha büyük bir çocuğun gerçekleştirebildiği şeyi onun gerçekleştirebilmesi genellikle mümkün değildir. Bu nedenle, çocuğun becerilerinin gelişmesine yardımcı olurken onunla yaşına uygun ve onu fazla zorlamayan aktiviteler yapılmalıdır, örneğin, 4 yaşındaki bir çocuktan parmaklarını daha ustaca kullanması beklenebilir, bu beceriyi geliştirmek için ipe boncuk dizme ve bir kutu veya tabakta duran nohut/fasulye gibi baklagilleri bir maşa yardımıyla tutup başka bir kutu veya tabağa koyma aktivitesi hem parmak ve el kaslarını hem de el-göz koordinasyonunu geliştirecektir. Oyun parklarında bulunan salıncak kaydırak, tırmanma oyuncakları gibi aletler de çocukların kaba motor becerilerini geliştirebilecek türdendir, 3-4 yaş civarındaki çocuk parka götürüldüğünde oyuncaklara tırmanmaya veya sallanmaya çalışabilir. Oyun küpleri nerdeyse her yaşta, el-göz koordinasyonu için idealdir, küpleri üst üste koyup sonra aynısını bakarak onun yapmasını beklenebilir, çocuğun bulunduğu yaşa göre belli sayıda küpü üst üste koyabileceği unutulmamalıdır. El ile top fırlatma, ayakla top atma, topu yakalama gibi oyunlar hem kaba motor becerilerini hem de el/ayak-göz koordinasyonunu geliştirir.

Referanslar:

Nall R. (2018). Why a pincer grasp is crucial for a baby’s development. Healthline, 2018.

Mauro T. (2019). Fine and gross motor skills in children. Very Well Family, 2019.

Yavuzer H. (2019). Bedensel, zihinsel ve sosyal gelişimiyle çocuğunuzun ilk 6 yılı. Remzi Kitabevi, 1997.