İşitsel İşlemleme Bozukluğu

Beş duyumuzdan biri olan işitme, çevremizdeki dünyayı anlamlandırmada çok önemli bir yetimizdir. Etrafımızdan gelen sesleri toplama ve anlamlarla bağlantı kurma gibi oldukça karmaşık bir süreci gerçekleştirir: Kulak kepçesi çevremizdeki ses titreşimlerini toplayıp dış kulak kanalına gönderir. Bu ses dalgaları, dış kulak kanalında başlayıp orta ve iç kulakta devam eden yolculukları sırasında sinir uyarılarına dönüşür ve işitme siniri tarafından beyne iletilirler. Böylece beyin kulağımıza gelen sesi anlamlandırır. Ancak bu yolculukta, bilginin işlemlenmesini engelleyen bir işlev bozukluğu varsa hatalı anlamlandırmalar olabilir.

İşitsel uyarıların algılanması, işitsel yol üzerinde bulunan bütün yapıların doğru bir şekilde çalışmasına bağlıdır. İşitsel yoldaki bütün yapılar, konuşma seslerinin daha iyi anlaşılmasını sağlamak üzere hareket ederler. Sinir gruplarının bütün ilişkileri ve yapılan analizlerin tamamı; konuşma seslerinin diğer seslerden ayrılarak anlaşılmasını kolaylaştırmaya yöneliktir. Ancak İİB olduğunda konuşma sesleri ile ortamda bulunan çeşitli sesler ve gürültüler birincil kortekste ayırt edilemeden işlenmektedir. Bu durumda işitsel uyarıların tamamı kişi için aynı önemde olacağından seçicilik kaybolmakta veya azalmakta; bunun sonucu olarak da konuşulanları anlama zorlaşmaktadır.

İşitsel İşlemleme Bozukluğu olan çocukların temel özellikleri

· İşitme, genel gelişim, işitme organları, sinir yolları, zeka ve öğrenme hatta dil gelişimleri normaldir ancak özellikle art alanda gürültü olduğunda işitmede, daha çok da uzun ve karmaşık işitsel komutları izlemede güçlük yaşarlar. Bu nedenle de sıklıkla tekrar ettirme gereksinimi duyarlar. “Ha!”, “Ne?”, “Ne dedin?” gibi sözleri sık kullanırlar.

Üye olun çocuk gelişiminde size rehberlik edelim!

Doğumdan itibaren çocuğunuzun gelişimine göre günlük eğitim planı

Uzmanların hazırladığı 2.500’den fazla eğitici oyun

Uzmanlarla seminerler

Uzmanlara danışma

Üye Ol

· Dikkat süreleri kısadır. Uzun cümlelerle konuşulduğunda, ilgileri dağılır ve dikkatleri başka yöne kayar, konuşmayı izlemekte güçlük yaşarlar.

· Gürültülü ortamda konuşulanı dinlemekte güçlük çekerler ve /ya da dikkatleri çabuk dağılır. İşitme anındaki tüm gürültü, konuşma, çıtırtı, vb. önemli önemsiz her şeyi duyarlar. Uyaranlara blok koyamaz, önemli olanları süzemezler.

· Sesin geldiği yönü, mesafesini, yüksekliğini saptamakta güçlük çekerler.

· Bedenini yeterince tanımama, yerinde duramama, dispraksi (bedensel işlerde beceri azlığı) ya da motor planlama güçlükleri vardır. Engellenme eşikleri düşüktür.

· Sözcük dağarcıkları yetersiz olduğu için sözsüz iletişimle; jest, mimik ve hareketlerle anlaşmaya çalışırlar.

· Sosyal iletişimde ortama uygun davranma zorluğu yaşarlar.

İşitsel İşlemleme Bozukluğu olan çocuklar en çok hangi işlemleme süreçlerinde sorun yaşar?

İİB olanların daha çok sorun yaşadığı beş alan ve bunların okul görevlerine yansıması aşağıdaki gibi özetlenebilir:

1. İşitsel şekil-zemin sorunları: Arka planda gürültü olduğunda dikkatlerini toplayamazlar. Gürültü ve özellikle iyi yapılanmamış sınıf ortamı bu çocukların işini çok zorlaştırır.

2. İşitsel bellek sorunları: Sözel bilgiyi dikkatle dinleme, işlemleme, depolama ve gerektiğinde yeniden çağırmayı içeren işitsel bellek, en önemli öğrenme becerilerinden biridir. Yetersizlik durumunda öğrenme, sözlü yönergeleri izleme, tartışmalara katılma, okuma yazma hatta dili öğrenme zorlukları görülebilir.

3. İşitsel ayrımlaştırma sorunları: Benzer sesler ve sözcükler arasındaki farklılıkları ayırdetme güçlükleri nedeniyle söyleneni doğru anlama, yönerge izleme gibi konularda hatta okuma yazmayı öğrenmede ciddi sıkıntıları olabilir.

4. İşitsel dikkat sorunları: Okulda, bir ders boyu dinlemeye odaklanmayı sürdüremezler. Sağlık, motivasyon ve tutum gibi pek çok etmen dikkati etkileyebilir ancak İİB’de, dikkat sorunu bütün bunlardan bağımsız olarak vardır.

5. İşitsel çağrışım - birleştirme sorunları: İİB’de karşılıklı konuşmalardan sonuç çıkarma, bilmeceleri anlama ya da sözlü matematik problemlerini kavrama gibi üst düzey dinleme ve dil gerektiren alanlarda sorun yaşanır. Bu sürecin iyi gelişebilmesi için yukarıda sayılan ve daha temel olan dört sürecin de tam olması gerekir.

İşitsel İşlemleme Bozukluğu neden olur?

İİB’de işitme ile ilgili sinir yollarında ya da sinir hücrelerinin aralarındaki mesajlaşmada çok küçük farklılıklar olduğu görülmüş ve bu farklılıkların, çocuğun dili anlamasını sağlayan beyin alanlarına seslerin geçişini zorlaştırdığı düşünülmüştür. Dolayısıyla bu yollar ve hücreleri etkileyebilecek her şey İİB’ye neden olabilir denmektedir; ailevi geçiş, doğum öncesi, doğum ve doğum sonrası yaşanan çeşitli kaza, hastalık ve travmalar, nadiren kafa travmaları, kurşun zehirlenmesi, kronik kulak enfeksiyonu gibi çeşitli durumlar. Bazen olası hiçbir neden bulunamayabilir. Bazen birçok olasılık, hatta birden çok neden olabilir.

İşitsel İşlemleme Bozukluğu ile başa çıkmak

Öncelikle İİB’yi kesin olarak ve tam şifa ile düzelten bir yöntemin olmadığını anlamak ve kabul etmek önemlidir. İİB’nin yanı sıra işitme keskinliğinde de bir sorun olup olmaması, eşlik eden başka eğitsel, zihinsel, fiziksel, duygusal sorunların varlığı, okul ve ev ortamının şartları, diğer destek sistemleri de durumu etkileyebilecek değişkenlerdir. Disleksi, DEHB gibi durumlarda olduğu gibi burada da ortadan kaldırılacak bir sorun yoktur, İİB’de, bir takım yöntemlerle onun yarattığı olumsuzlukları en aza indirmek ya da telafi etmek söz konusudur ve bu da ancak eğitimle olasıdır. İİB’nin eğitiminde esas olarak üç alana odaklanılmalıdır:

1. Öğrenme ve iletişim çevresinin düzenlenmesi: Okul çağı çocukları için daha çok sınıf içi düzenlemeler anlamına gelmektedir. Ortam akustiğini iyileştirici düzenlemeler, sessiz çalışma ortamlarının oluşturulması hatta gerekiyorsa dinlemeye yardımcı elektronik cihazlar kullanılması önerilebilir. Ayrıca çocuk öğretmeni ya da anlatıcıyı rahat görebileceği böylece görsel ipuçlarını değerlendirebileceği bir konumda oturmalıdır. Ortamda dikkat çekici uyaranların azaltılması, öğretmenin ders notlarını önceden dağıtması, öğrencinin görebileceği bir noktadan konuşması, önemli konularda anahtar kelimelerin sık tekrarlanması, anlatılanların anlaşılıp anlaşılmadığının kontrolü gibi tekniklerin kullanımı da İİB’li çocuğa yardımcı olacaktır.

2. Sorunu telafi etmek için üst düzey becerilerin güçlendirilmesi: Telafi stratejileri genellikle dinleyiciye kendi kaynaklarını (dil, sorun çözme, bellek, dikkat ve diğer bilişsel beceriler) güçlendirerek varolan işitsel sorunuyla baş etmeyi öğretme yönündeki önerilerdir. İİB ile ilgili farkındalık yaratmak, etkin iletişimi öğretmek, göz teması kurmaya yönlendirmek, belleği geliştirmek, not alma, hatırlatma, gruplama gibi öğrenmeyi ve daha sonra hatırlamayı kolaylaştırıcı teknikler, konuşanı kaydetmek ve daha sonra tekrar dinlemek gibi yöntemler yararlı olacaktır.

3. İşitsel sorunun kendisinin iyileştirilmesi: İİB’nin doğrudan eğitimi, sorunun kendisinin olabildiğince iyileştirilmesini amaçlar. İşitsel süreçleri uyaracak, çalıştıracak ve böylelikle güçlendirecek alıştırmaların yapılması hedeflenir. Özellikle İİB için bu alıştırmaların yoğunlaştığı alanlar sesin yönünü tayin edebilmek, işitsel dikkati yoğunlaştırabilmek, art alan gürültüsünde ve benzer seslerin içinden konuşulanı ayrıştırabilmek, mesajın tamamı duyulamadığında mesajı anlayabilmek, mesaja bir anlam yükleyebilmek ve öğrenilen işitsel bilgiyi gerektiğinde hatırlayabilmek olarak özetlenebilir.

İİB konusunda daha çok okumak, dinleme becerilerini geliştirecek etkinlikleri öğrenmek isteyenler için pencere-sey (www.pencere-sey.com), “dil becerileri dizisi” özellikle de “duy işit dinle kavra-işitsel karamayı geliştirme el kitabı” önerilir.