Ergoterapi ve Otizm
Otizm Nedir?
Otizm yaşamın ilk 3 yılında belirti veren, çok boyutlu nörogelişimsel bir hastalıktır. Sıklığı son yıllarda artış göstermektedir. Otizmli çocuklarda görülen belirtiler iki temel alanda gruplandırılabilir: Sosyal ve iletişimsel alandaki yetersizlikler ve tekrarlayıcı hareketler ile sınırlı ilgi alanının varlığı. Bu iki temel alanda gruplandırılan belirtilerin otizmli çocukların etkileşimini ve oyununu sıklıkla tekrarlayıcı ve çeşitlilikten yoksun unsurlar barındıran bir hale dönüştürdüğünü söylemek yanlış olmayacaktır.
Otizm Belirtileri Nelerdir?
Oyun davranışları ile somutlaştıracak olursak, otizmli bir çocuğu oyuna davet ettiğinizde yani örneğin ismi ile seslendiğinizde size yanıt vermeyebilir veya onunla oyun oynamaya çalıştığınızda etkileşimli oyunu başlatma konusunda çok ciddi güçlük çekebilirsiniz. Benzer şekilde, göz teması kurmaya çalıştığınız pek çok girişim de oyunda olduğu gibi başarısızlık ile sonuçlanabilir. Oyun davranışındaki bu kısırlık erken çocukluk dönemindeki sosyal etkileşimin önemli bir ifadesi olan sembolik oyunu olumsuz etkileyecektir. Peki, sembolik oyun nedir ve bizim için neden bu kadar önemlidir?
Doğumdan itibaren çocuğunuzun gelişimine göre günlük eğitim planı Uzmanların hazırladığı 2.500’den fazla eğitici oyun Uzmanlarla seminerler Uzmanlara danışmaSembolik Oyun Ne Demek?
Çocuk gelişimi açısından bakıldığında tipik gelişim gösteren çocukların oyun gelişimi izlendiği zaman nesnelerle manipülatif / keşfedici oyundan, nesnelere –mış gibi anlamlar yüklemeye doğru bir değişim sürecinden geçtikleri fark edilir. Sembolik oyun, nesneye bir işlev yükleyerek nesnenin -mış gibi kullanılması olarak tanımlanabilir. Hala kafamda canlanmadı dediğinizi duyar gibiyim öyleyse bir örnek ile açıklamak hiç de fena olmayacaktır. Yani sizin ufaklığın elektrik süpürgesinin sapına binerek uçuyormuş gibi yapmasından bahsediyorum.
Peki, otizmli çocuğun oyununu bozan sadece çocuğun etkileşiminin yetersiz oluşu mudur?
Elbette ki hayır!
Otizm tanısında sıklıkla kullanılan Amerikan Psikiyatri Sınıflandırması’nın 2013 yılında yayınlanan yeni versiyonunda (DSM-5) hastalığın tarifine duyusal sorunlar da dahil edilmiştir.
“Duyusal olarak aşırı ya da az duyarlılık veya uyaranların duyusal boyutuna aşırı ilgi. Örneğin acıya/sıcağa aşırı duyarsızlık, belirli ses veya dokunuşlara karşı beklenmeyen tepki, nesneleri aşırı koklama veya onlara aşırı dokunma, ışık veya hareketle görsel olarak çok meşgul olma.”
Otizmli çocuklarda yüzde 60 ile 90 arasında değişen sıklıkta duyusal sorunlar görülmektedir ve duyusal sorunların benzer fakat daha hafif formları ailenin diğer bireylerinde görülebilir. Duyusal sorunlar otizmli çocukların ailelerinin ve terapistlerinin karşısına kılıktan kılığa girerek çıkabilir. Bazen tat ve koku hassasiyetleri sebebiyle beslenme sorunlarına, bazen de çok ciddi hiperaktivite sebebiyle uyku bozukluklarına yol açabilir. Bunun yanı sıra duyusal veya duygusal erime olarak adlandırdığımız kontrol edilemeyen öfke ve hırçınlık patlamalarını da bu başlığın içerisine unutulmayacak bir detay olarak not etmek gerekir.
Peki bizim bu güçlükteki rolümüz ne sorusunun cevabını bulmaya geldi sıra…
Ergoterapi ve Otizm Arasındaki İlişki
Duyu bütünleme temelli ergoterapi seansları otizmli çocukların bireysel ihtiyaçlarına göre, çocuğun ilgilerinden beslenerek ve çocuğun öncülük ettiği biçimde planlanmaktadır. Bu seanslar sıklıkla öz sakinleşmeyi, vücut farkındalığını, motor planlamayı veya kaba-ince motor becerilerin gelişimini desteklemeyi içerir. Sembolik oyunlar ya da –mış gibi oyunlar çocuğun günlük yaşamda zorluk yaşanan aktiviteye geçişini kolaylaştırılmak için sıklıkla kullanılır. Terapist aktivitenin çocuğa en uygun seviyede olması için çocuk aktivitelerini düzenleyebilir. En uygun seviye, çocuğun katılımını engelleyecek kadar zor olmayan ve aynı zamanda da kolayca yaptığı için ilgisini kolayca yitirmesine neden olmayacak kadar basit olmayan düzey anlamına gelmektedir.
Otizmde Oyun Terapisi
Terapi sırasında çocuk ile terapist arasında kurulan oyun bağlanmanın ürünüdür. Bu oyun aynı zamanda çocuk gelişimi açısından tipik gelişim gösteren çocuğun oyunundan farksız görünebilir. Fakat aslında terapist çocuğun duyusal problemleri ile beceri gelişimini desteklemek için düzenlenmiş aktiviteler ile çok sıkı bir şekilde çalışıyordur. Bu sebeple çocuğunuza kurulan bütün aktiviteler bir hedefe yönelik olduğu akıldan çıkartılmamalıdır. Terapi ilk başta duyusal işleyişin geliştirilmesi ve postür, dikkat ve sakinleşme gibi temel becerilerin geliştirilmesi üzerinde duracak fakat ilerleyen süreçte ise daha çok beceri temelli aktivitelere geçilecektir. Nihai hedef elbette ki otizmli çocuğun etkilenmiş günlük yaşam ve oyun aktivitelerini bağımsızlığa ulaştırmak olacaktır.
Otizm Terapisinde Ebeveynlerin Önemi
Son dönemde pek çok akademik çalışmada nörogelişimsel bozukluklar için ev içerisindeki desteğin öneminden bahsedilmektedir. Bu sebeple, ailelere verilecek ev bazlı önerilerin oldukça kritik olduğunun altını kalın uçlu bir kalemle çizmek gerekir. Ev programları yapılırken ebeveynler arasındaki görev dağılımı oldukça önemlidir. Sadece anneye ya da babaya yüklenmiş sayfalarca ev ödevinin uzun vadede sürdürülmesi mümkün olmadığından ciddi bir kazanımı da olmayacaktır. Ev programları terapistler tarafından mutlaka çocuğu çok iyi destekleyecek biçimde fakat ebeveynleri de tüketmeyecek miktarda sunulmalıdır, dolayısıyla aile ile ortak bir planlama elzemdir. Ee peki hiç öneri vermeyecek misiniz? dediğinizi duyuyorum bu sebeple hemen önerilerime geçiyorum...
Ailelere Otizm ile İlgili Öneriler
Spektrumdaki çocukların ciddi bir ağırlığında öz sakinleşme ile ilgili güçlükler olması sebebiyle önerilerimin ağırlığını o yönde kullanmak istiyorum. Sonraki yazıda bahsedeceğim uyku bölümünün içerisinde bahsedeceğim masaj desteği sakinleşme araçları içerisinde klinikte en etkin gördüğüm diyebilirim. Buna dayanarak aksi bir duyusal hassasiyet aile ve terapist tarafından bildirilmedikçe otizmli çocukların mutlaka masaj desteği alması gerektiğini düşünüyorum. Peki nasıl, ne sıklıkta ve ne biçimde sorularınızın cevabını bir sonraki yazımda bulabilirsiniz...
Şimdi sakinleşme amaçlı önerilere geçebiliriz; özellikle oral alan ile yapılacak; emme, içme, şişirme, üfleme gibi aktivitelerin sakinleşme üzerine pozitif etkisi vardır. Fakat çocuğunuz üfleyemediği takdirde sizin örneğin baloncuk çıkartmak için üfleme yapmanızın ona sunacağı görsel uyaran heyecan seviyesini arttırabilir. Dolayısıyla oyunu izleyen değil yapan olması önemli bir detaydır.
Otizmli çocukla yüzeysel dokunmayı değil sıklıkla derin basıncı severler. O yüzden kuracağınız oyunlarda derin basıncın bulunması sakinleşmeye yardımcı olabilir. Elleriniz ile omuzlarına ya da başına hafifçe bastırma yine faydalı olabilecek bir diğer aktivitedir. Özellikle çok sık biçimde kendi etrafında dönen çocukların sakinleştirme amaçlı döndürüldüğünü gelen hastalarımdan çok sık duyuyorum ya da sosyal medyada karşılaşıyorum fakat bu kesinlikle yanlış bir uygulamadır. Çok hareketli çocukları sakinleştirmek istiyorsak mutlaka ritmik sallamaya ihtiyaç duyarız. Ek olarak hamak şeklinde mümkünse likralı hamak salıncaklar da bu çocuklar için uygun araçlar olabilir.
Sembolik oyun desteğinin sürecin ayrılamaz bir parçası olduğunu söylediğimiz için her aktivitede asıl hedefin sosyal iletişim olduğunu yeniden vurgulamak istiyorum. Plates topuna oturttuğunuz çocuğunuzu yukarı-aşağı zıplatırken ona şarkı söyleyebilir, başınıza taktığınız bir şapka ile göz temasını destekleyebilirsiniz. Top üzerindeki aktivitelerde yanlara yumuşak bir minder koymanız sanki denizde dalga çıkmış da denize düşecekmişsiniz gibi bir senaryo yazmanız neden mümkün olmasın? Bu tip oyunlarda çeşitli afektler dediğimiz inişli-çıkışlı sesleri kullanmanız çocuğun ilgisini çekerek ortak dikkati kurmanıza yardımcı olabilir. Elbette oyunun sonunda çocuğun dalgalı denize düşmesi ek bir derin basınç sunacağı için kritiktir…
Oyun önerileri geliştirilebilir ve genişletilebilir. Fakat oyunların da oyunlar içerisinde yapılacak adaptasyonların da bireysel olması gerektiği için her an her durumda değişmez şekilde uygulanabileceklerini düşünmek hatalı olacaktır. Çeşitlendirme konusunda güçlük yaşayan danışanlar özellikle otizm ile çalışan ergoterapistlere bu anlamda danışabilirler…
