TÜP BEBEK TEDAVİSİ

Tüp bebek tedavisi ilk olarak 1978 yılında İngiltere′de tüpleri kapalı olan bir kadına uygulandı ve Louise Brown bu yöntemle doğan ilk bebek idi. İlk yıllarda tüp bebek tedavisi tüpleri tıkalı, hasarlı veya tüpü olmayan kadınları tedavi etmek için kullanıldı. Ancak yıllar içinde elde edilen teknolojik gelişmeler sayesinde bugün artık tüp bebek tedavileri tüpleri sağlıklı olmayan kadınların dışında birçok kısırlık sebeplerinde de başarı ile uygulanmaktadır.

Tüp bebek tedavisi nedir?

Tüp bebek tedavisi kadın vücudunda üretilen yumurta hücrelerinin vücut dışına alınarak erkeğin spermi ile laboratuvar ortamında döllenmesi ve elde edilen embriyonun kadının rahminin içine geri verilmesi ilkesine dayalıdır. Tüp bebek ve mikroenjeksiyon (ICSI) arasındaki tek fark döllenme şeklindedir. Tüp bebek yönteminde spermler ve yumurtalar laboratuvarda bir araya getirilerek döllenmenin kendiliğinden olması beklenirken mikroenjeksiyon yönteminde her bir yumurtanın içine tek bir sperm mikropipet ile enjekte edilir.

Üye olun çocuk gelişiminde size rehberlik edelim!

Doğumdan itibaren çocuğunuzun gelişimine göre günlük eğitim planı

Uzmanların hazırladığı 2.500’den fazla eğitici oyun

Uzmanlarla seminerler

Uzmanlara danışma

Üye Ol

Hangi durumlarda tüp bebek tedavisi yapılır?

• Tüpleri tıkalı veya hasarlı olan kadınlarda
• Endometriozis hastalığı veya geçirilmiş pelvik enfeksiyonlar veya ameliyatlar nedeni ile karın içinde yaygın yapışıklıkları olan kadınlarda
• Diğer kısırlık tedavi ile gebelik elde edilemeyen kadınlarda
• Sperm sayı ve kalitesinin ileri derecede bozuk olduğu durumlarda
• Menisinde hiç spermi olmayan erkeklerde (azospermi)
• Bazı hormonal bozukluklarda
• Diğer tedavi yöntemleri ile gebe kalamayan Polikistik Over Sendromlu kadınlarda
• Diğer kısırlık tedavileri ile gebelik elde edilemeyen çiftlerde
• Sebebi açıklanamayan kısırlıkta
• Preimplantasyon genetik tanı yöntemlerinin (PGT) uygulanması gereken bazı hastalıklarda: Kalıtsal bazı hastalıkların embriyo aşamasında teşhis edilerek sağlıklı bir bebek elde etmek amacıyla

Tüp bebek tedavisi nasıl yapılır? Aşamaları nelerdir?

Tüp bebek tedavisi çiftin değerlendirilmesi, muayene ve gereken testlerin yapılması ile başlayan ve gebelik testine kadar devam eden bir süreçtir.

Tüp bebek tedavisinin temel basamakları yumurtalıkların iğnelerle uyarılması, yumurta toplama, laboratuvarda yumurta ile spermin döllenmesi, embriyo kültürü ve embriyo transferi ve 10-12 gün sonrasında yapılan gebelik testidir.

1. Muayene ve değerlendirme aşaması

Jinekolojik muayene ve hormon testleri sonrasında tüp bebek tedavisine başlayabilmek için yapılan testlerden biri rahim içinin ve tüplerin incelenmesi amacı ile çekilen rahim filmidir (HSG). Rahim filmi normal değilse ve gebeliği engellen bir durum varsa gereken müdahaleler yapılır. Böylece gebeliğin oluşmasına engel olan problemlerin tüp bebek tedavisine başlanılmadan önce tespit edilmesi mümkün olmakta ve başarısız bir girişim en başından önlenmektedir. Rahim filminin anormal çıkması durumunda öncelikle gebeliği engellen duruma müdahalede bulunulmalıdır. Her şeyin yolunda olması durumunda HSG çekiminden 1 ay sonra tüp bebek tedavisine başlanabilmektedir.

Tüpler geçirilmiş enfeksiyon, verem mikrobu (tüberküloz), endometriozis, dış gebelik veya geçirilmiş bir ameliyat sonrası hasara uğramış ise hidrosalpenks denilen içi sıvı dolu kese haline gelebilir. Bu durumda tüp bebek tedavisi öncesi bu içi sıvı dolu tüplerin laparoskopi ile çıkartılması veya rahime açılan kanal ağzının kapatılması gerekir.

Rahim filmi ve yapılan ultrasonografide rahim iç boşluğunda polip, miyom, perde veya bölme gibi problemler görülürse tüp bebek tedavisi öncesi histeroskopi yöntemi ile cerrahi düzeltmeler yapılır.

Erkeğin değerlendirilmesi için sperm analizi yapılır. Sperm analizinde normal değerler: sperm sayısı 15 milyon/ml den daha fazla, hareketlilik %40 ‘nin üstünde ve özel boyama tekniği ile olan Kruger analizine göre yapısal olarak normal yapıda sperm oranı en az %4 üzerinde olmasıdır. Spermin testinde sayı, hareket veya normal sperm oranının çok düşük olduğu ve tedavi ile düzeltilemeyen durumlarda tüp bebek tedavisi gerekir.

2. Yumurtalıkları uyarma ve yumurta oluşturma aşaması

Yeterli sayıda yumurtanın büyümesini sağlamak için yumurtalıklar iğneler ile uyarılır. Kullanılan ilaçlar ve dozları kişilere ve uygulanan tedavi protokolüne bağlı olarak değişebilir. Tüp bebek tedavisine adet kanamasının ikinci veya üçüncü gününde başlanır, belirli aralıklarla ultrasonografi yapılarak gelişen yumurtaların sayısı ve büyüklüğü ve rahmin içini döşeyen endometriumun kalınlığı takip edilir. Tedavide amaç 17-20 mm çapında yeterli sayıda olgun yumurta elde etmektir. Yumurtalıkların uyarılması aşaması yaklaşık 8-10 gün sürer. Son olgunlaşmayı sağlamak için human chorionic gonadotropin (hCG) enjeksiyonu (çatlatma iğnesi) yapılır, yaklaşık 35-36 saat sonra yumurtaların toplanması planlanır.

3. Yumurta toplama aşaması

Olgunlaşmış yumurtaların vajinal ultrason kullanılarak bir iğne aracılığıyla toplanması işlemidir. Hasta jinekolojik muayene pozisyonunda masaya alınır ve üzeri steril örtüler ile örtülüp vajina temizliği yapıldıktan sonra hafif bir anestezi verilir. Vajinal ultrason aracılığı ile yumurtalıklara ulaşılır, folikülün içine iğne ile girilerek özel bir aspiratör yardımı ile folikül sıvısı dışarı alınır. Laboratuvarda folikül sıvısının içindeki yumurtalar kültür sıvısına konarak inkübatöre alınır. Yumurta toplama işlemi yaklaşık 10-15 dakika sürer. Bazen folikül sayısı fazla olmasına karşın içlerinde yumurta hücresi beklenenden az çıkabilir. İşlem sonrası hasta dinlenme odasına alınarak kısa bir süre istirahat eder.

4. Laboratuvar süreci aşaması ve mikroenjeksiyon-ICSI işlemi

Toplanan yumurtalar sıcaklığı 37 C, karbondioksit oranı % 5-6 düzeyinde olan inkübatörde bekler. Çapı 17-20 mm arasında olan foliküllerin yaklaşık % 80’inden döllenmeye uygun yumurta elde edilebilmektedir.

Erkekten mastürbasyon yöntemi ile alınan sperm mikro-pipetler yardımı ile mikroskop altında Mikroenjeksiyon (ICSI) uygulaması ile yumurtanın içine enjekte edilir. Menisinde canlı sperm bulunmayan erkeklerde cerrahi yöntemle alınan (TESE yöntemi) spermler ile mikroenjeksiyon işlemi gerçekleştirilir. İşlemler ısıtılmış mikroskop ile 200–400 kat büyütme altında ve mikromaniplatör aracılığı ile yapılır.

16-18 saat sonra yumurtaların döllenip döllenmediği mikroskop ile kontrol edilir. Döllenen yumurtaya zigot yani ilk embryo adı verilir. İnkübatörde embriyolar bölünmeye başlar, 2. Gün iki hücreli aşamadan 3. Gün 16 hücreli blastomer aşamasına, daha sonra 5. Gün embriyonun ana rahmine tutunmadan önce geldiği en son aşama olan blastokist aşamasına kadar ulaşır. Laboratuvar süresi yumurta toplanmasından sonra 2-5 gün sürer, en kaliteli olan embryolar seçilerek bu süre içinde transfer edilir.

5. Embriyo transferi aşaması

Embriyo transferi yapılırken hasta jinekolojik muayene pozisyonunda yatırılır. Vajinaya spekulum takıldıktan sonra steril serum fizyolojik ile temizlik yapılır. Ardından özel kültür sıvıları ile rahim ağzı temizlenir. Embriyolog transfer edilecek embryoları katater içinde labaratuvardan getirir. İşlemi yapacak olan hekim karından yapılan ultrason eşliğinde embriyoları rahim içine bırakır.

Embriyo transferi işlemi ağrılı bir işlem değildir, anestezi gerekmez. İşlem sonrası endometriumu desteklemek için hastaya enjeksiyon, fitil, enjeksiyon veya krem şeklinde progesteron hormonu verilir. Luteal faz desteği adı verilen bu tedavi gebelik oluşursa 10. gebelik haftasına kadar devem eder. Gebelik oluşmayıp adet kanamasının olduğu durumlarda ise kanamanın başlamasıyla birlikte tedavi kesilir.

6. Embryo dondurma aşaması

Tüp bebek tedavilerinde çoğul gebelik riskini en aza indirmek için genel yaklaşım en fazla 2 embriyo transfer etmektir. Sağlıklı bir veya iki embriyo rahim içine transfer edildikten sonra arta kalan diğer iyi kalitede embriyolar embryo transferinin yapıldığı gün veya en geç 5. Güne kadar dondurularak saklanır.

Tüp bebek tedavisinde gebelik gerçekleşmezse, gebelik düşükle sonuçlanırsa veya doğumdan sonra tekrar bir çocuk istenirse dondurulan embriyolar çözülüp rahime yerleştirilerek gebelik sağlanabilir. Bu yöntemde yumurta geliştirmek için hormon ilaçlarının verilmesi aşaması atlanacağından maliyet ve tedaviye ayrılan zamanın azalması da çiftlere kolaylık sağlamaktadır. Bu şekilde elde edilen fazla embriyoların dondurulması hastaya hem ekonomik, hem de psikolojik bir avantaj sağlar. Embriyo dondurma işlemi tüp bebek uygulamalarında başarı şansını arttıran bir işlem olarak da değerlendirilebilir.

Emriyo dondurma ve çözme işlemi, embryolar kimyasal maddelerle (kriyoprotektan) dengelendikten sonra soğutulması ve -196 C sıvı nitrojen içinde depolanması, çözüldükten sonra da krioprotektan ortamından uzaklaştırılarak ileri gelişimi sağlamak için özel kültür ortamlarının içine alınmasıdır.

7. Gebelik testi aşaması

Tüp bebek tedavisinin son aşaması gebelik testidir. 3. Gün embryo transferi yapılanlarda 12 gün, 5. Gün embryo transferi yapılanlarda 10 gün sonra Beta-hCG hormonunun kandaki değerleri ölçülerek veya idrarda gebelik testi yapılır. Testten 2 hafta sonra yapılan ultrasonda gebelik kesesi ve kese içinde kalp atımları olan embryo görülür.

Tüp bebek tedavisi öncesi anne ve baba adaylarının dikkat etmeleri gereken noktalar nelerdir?

Tüp bebek tedavisine başlamadan önce vücudunuza özen göstermeniz hamilelik şansınızı artıracaktır. Güzel, sağlıklı bebeğinizi kucağınızda tuttuğunuzda, sizin ve eşinizin en kaliteli yumurtaları ve spermleri yaratmak ve vücudunuzu verimli bir ortama hazırlamak için elinizden gelenin en iyisini yaptığınız için mutlu olacaksınız.

Vücudunuzu tüp bebek sürecine hazırlamak için üç ila altı aylık süre idealdir. Bunun nedeni, bir folikülün olgunlaşmasının üç ay veya daha uzun sürmesidir. Bu nedenle yumurtanızın kalitesi, vücudunuzdaki son birkaç aydaki verimli ortamın doğrudan bir temsilidir. Bu süre, bugünkü sperminin 72 gün önce üretilmesi nedeni ile sperm sağlığı için de geçerlidir.

Anne ve baba adayları sağlıklı beslenmeli, sigara, alkol ve toksik maddelerden ve bol kafein içeren içeceklerden uzak durmalı, ideal kiloda olmalı, günlük yaşamlarında stresi en az düzeye indirmeli, rastgele ilaç kullanmamalı, genel sağlık durumlarına özen göstermelidirler.

Aşılama tedavisinin tüp bebekten farkı nedir? Ne zaman uygulanır?

Kadındaki en önemli kısırlık sebepleri yumurtlama bozuklukları, endometriozis ve tüplerin hasarlı veya tıkalı olmasıdır. Erkekte görülen kısırlık nedenleri arasında ise sperm sayısının, hareketliliğinin yetersiz olması ve bazı durumlarda da sperm hücrelerinin anormal olması sayılabilir. Araştırmalar sonrası sonra sebebe yönelik olarak yumurtlama tedavisi, aşılama veya tüp bebek tedavisi yöntemlerinden hangisi uygunsa o tedavi planlanır.

Aşılama, veya bilimsel adıyla intrauterin artifisiyel inseminasyon, semen örneğinin laboratuvar ortamında yıkanıp hazırlanmasından sonra iyi hareketli ve kaliteli spermlerin ayrılarak rahim içine bir kateter yardımı ile verilmesi işlemidir. Aşılamanın tüp bebek ya da mikroenjeksiyon uygulamasından farkı, rahim içine döllenmiş yumurtanın (embriyo) değil, doğrudan spermlerin verilmesidir. Bu şekilde, döllenmenin kadın vücudu içinde gerçekleşmesi beklenir.

İnseminasyon normal veya hafif bozuk spermi olan çiftlerde, sebebi açıklanamayan kısırlıkta, rahim ağzında spermi öldürecek salgı varlığında kullanılan bir yöntemdir. Erkek kısırlığında ilaç tedavisinin başarı oranı %10-15′dir. Tedavinin sonuçsuz kaldığı durumda hasta aşılama tedavisine yönlendirilebilir. İnseminasyon tedavisinde bir ay içinde gebelik şansı %20 civarlarındadır. Laboratuvarda sperm yıkama yöntemi ile spermler seminal plasmadan ayrılır, hareketi az ve ölü spermler ayrılarak daha hareketli olanlar seçilerek aşılama için kullanılır.

Tüp bebek tedavisi kaç yaşına kadar uygulanabilir? Tüp bebekte yaş sınırı nedir?

Bu konuda da net bir sınır olmamakla birlikte tüp bebek tedavisinde başarı şansı 40 yaşından sonra %15’e düşmektedir, 45 yaşından sonra başarı oranı yok denecek kadar azdır. IVF tedavisinde başarı şansını en yüksek oranda etkileyen faktör kadının yaşıdır. Araştırmalar ilerleyen yaşla birlikte kadında yumurta kalitesinin bozulduğunu göstermektedir.

40’lı ve daha yukarı yaşlardaki kadınların yumurtalarının kalitesini düzeltebilme olanağı olmasa da IVF sonucunu etkileyebilecek bazı teknikler kullanarak bu kadınlar gebe kalabilirler. Örneğin yumurtlamayı uyarmak için kullanılan ilaçların dozunu arttırarak daha fazla yumurta elde edilebilir ve birçok yumurta arasından en iyisi seçilerek gebelik şansı arttırılabilir. İleri yaşlardaki kadınlarda bu tür işlemlerle başarı sağlanamaz ise yüksek başarılı bir yöntem de bir yakınından veya başka bir kadından bağışlanan yumurtanın kullanılmasıdır, ancak bu yöntem Türkiye’de yasal olmadığı için uygulanmamaktadır.

Kadının doğurganlık düzeyini kontrol edebilmek için adetinin 3. Günü kan testi yapılarak FSH, E2, AMH hormonlarının düzeyi ölçülür. Bu testlerin sonucunda kadının yumurtalıklarının kapasitesi hakkında bilgi sahibi olunur. Kadında FSH hormonunun miktarı arttıkça yumurtalıklarında gebelik sağlayabilecek yumurta bulunması olasılığı azalır. Kadın yaşlandıkça FSH seviyeleri yükselir. Ancak genç yaşta olup FSH seviyeleri yüksek olan kadınlarda da yumurta sayısının düşük olduğu bilinmektedir.

Kadın yaşının 38′in üzerinde olması olumsuz yönde etkileyen bir parametredir. 40 yaşın üzerindeki kadınlarda ise gebelik oranları çok daha belirgin olarak düşmektedir. İlerleyen yaş ile birlikte:

• Over (yumurtalık) rezervi azalır (yüksek FSH)
• Gelişen folikül sayısı ve elde edilen yumurta sayısı azalır
• Yumurtaların uygun kalitede olmaz
• Yumurtalarda genetik veya kromozomal problem riski fazladır.

Tüp bebek tedavisinde hamile kalma şansını azaltan faktörler nelerdir?

Tüp bebek tedavisinde başarı oranını belirleyen en önemli faktör, deneme sayısından çok doğru tanı, doğru hasta seçimi ve uygun tedavi yöntemlerinin uygulanmasıdır.

Çiftin yaşı, kısırlık süresi, erkek faktörü, kaliteli embriyoların elde edilmesi, tedaviye başlamadan önce kadın ve erkeklerdeki tüm ek sorunların dikkate alınması ve doktorun tecrübesi başarıyı etkileyen en önemli faktörlerdir.

Bunlar, tüp bebek tedavisinin başarısını olumsuz etkileyebilecek faktörler olarak karşımıza çıkmaktadır:

• 35 yaş ve üstü kadınlar,
• Azalmış yumurtalık rezervi,
• Tüplerde hidrosalpinks,
• Tedavi sırasında ince iç rahim tabakası (ince endometriyum),
• Endometriozis kistleri veya miyomların varlığı,
• Şiddetli sperm sorunları,
• Sigara içmek,
• Aşırı kilolu olmak,
• Uzun süreli evlilik,
• Tekrarlayan IVF başarısızlıkları.

Tüp bebeğin riskleri var mı?

Tüp bebek tedavisinin anne adayının ve bebeğin sağlığını etkileyecek kanıtlanmış herhangi bir riski bulunmamaktadır.

Tüp bebek tedavisinde yumurtalıkların kontrollü olarak hafif derecede uyarılması istenen bir durumdur. Ancak bazen yumurtalıkların şiddetli derecede uyarılması sonucu karında sıvı toplanması ve yumurtalıkların büyümesi ile ovarian hiperstimulasyon sendromu (OHSS) olarak bilinen tablo oluşabilir. Şiddetli hiperstimülasyonun görülme olasılığı % 1 den az olup yumurtlama tedavisi sırasında hastaların yakından takibi bu tablonun görülme sıklığı azalmaktadır.

Nadiren yumurtalar toplanırken kanama ve sonrasında enfeksiyon gelişebilir. Bu tür kanamalar çoğunlukla herhangi bir müdahale gerektirmeden tampon ile durmaktadır.

Tüp bebek tedavisi ile çoğul gebelik riski ve bununla birlikte erken doğum, kan basıncının yükselmesi, şeker hastalığı gibi riskler artabilmektedir.

Kullanılan ilaçların kanser yapıcı etkisi var mıdır?

Yapılan çalışmalarda kullanılan ilaçlarla yumurtalık kanseri arasında bir ilişki ortaya konamamıştır. Tedavide kullanılan hormonlar dünyada çok yaygın olarak tüketilmektedir ve tüm ilaçlar kontrol edilerek piyasaya sürülmektedir.

Tüp bebek yoluyla doğan çocuklarda anomali oranında bir artış oluyor mu?

Yapılan araştırmalar tüp bebek yöntemi ile doğan bebeklerde doğumsal kusurların doğal yöntemler ile gebe kalınarak doğan bebeklerden farklı olmadığı kanıtlanmıştır. Ancak özellikle şiddetli erkek faktörü olan ve mikroenjeksiyon uygulanan hastalarda cinsiyet kromozomu bozukluklarında minimal bir artış görülebilmektedir.

Dünyadaki geniş serilerde ve bizim bugüne kadarki deneyimlerimizde, anomali açısından normal gebeliklere göre risk artması söz konusu değildir. Çocuğun daha sonraki davranış ve zeka gibi gelişimlerinde de bir değişiklik gözlenmemektedir.

Yumurtalıkların hormon tedavisi ile uyarılması yumurtalıkları harap ederek erken menopoza neden olur mu?

Ergenlik çağı başında normal bir kadında yaklaşık 400.000 küçük yumurta bulunur ve yıllar içinde hızla tükenir. Normal adet döngüsünde çoğu yumurta gelişemeden kaybolmaktadır, bunlardan yalnızca bir tanesinden yumurtlama gerçekleşmektedir. Tüp bebek tedavisinde yumurta geliştirici iğneler ile 10 veya daha fazla folikülün gelişmesi sağlanır ancak bunlar doğal olarak zaten kaybolacak olan foliküllerdir, bu nedenle yumurtalıklara herhangi bir zararı yoktur.

Tüp bebek tedavilerinde çoğul gebelik riski nedir?

Tüp bebek tedavilerinde transfer edilen embriyo sayısı ile klinik gebelik oranları arasında doğru bir ilişki mevcuttur. İkiden fazla sayıda embriyo transfer edildiğinde çoğul gebelik oranları oldukça yükselmektedir. Çoğu gebeliklerin komplikasyon oranlarının yüksek olması ve erken doğum gibi nedenler ile maliyetin artması nedenleri ile pek çok ülkede transfer edilen embriyo sayısının kısıtlanması yoluna gidilmektedir.

Tüp bebek tedavilerinde her geçen gün tedavi yöntemleri ve teknolojiler gelişmekte ve başarı şansları artmaktadır. Günümüzde tüp bebek merkezlerinin hemen çoğu benzer imkanları sunmaktadırlar. Bu zorlu süreçte güvenli mutlu sona ulaşmak için tedavinizi yürütecek deneyimli kadın doğum doktorunu seçerken dikkat edeceğiniz önemli noktalar size yeterince zaman ayırarak ayrıntılı olarak tüm tıbbi ve psikolojik problemleriniz ile ilgilenmesi, tüm aşamalarda yanınızda olmasıdır.

Sonuç olarak tüp bebek tedavilerinde istenilen sonuç sağlıklı bebeğinizi evinize götürmektir. Çoğu kez ilk tedavide gebelik elde edilmekle birlikte bazen tekrarlayan denemeler gerekebilir. Tedaviye başlamadan önce gebeliğe engel olabilecek tüm ruhsal ve bedensel sağlık problemlerinin tespit edilerek düzeltilmesi ve gebe kalmanın önündeki engellerin kaldırılması önemlidir.